[ Pobierz całość w formacie PDF ]
BOLES�AW LE�MIANSKRZYPEK OP�TANYWST�PI. OKOLICZNO�CI POWSTANIA DRAMAT�W MIMICZNYCHOdnalezienie cho�by drobnego fragmentu nieznanej spu�cizny jakiego� poety jest zawszewydarzeniem podniecaj�cym i wa�nym. Podniecaj�cym � gdy� dotyka si� �ywej cz�stkiczego�, o czym nie wiedziano b�d� co uwa�ano za stracone, podniecaj�cym jak wszelkanowo�� literacka, i wreszcie niezmiernie istotnym, gdy� zmieniaj�cym, a w ka�dym raziewzbogacaj�cym obraz ca�o�ci dorobku owego poety. C� dopiero, gdy mamy do czynienia zpoet� wielkim, a odnaleziona cz�stka jego dorobku jest oryginalna pod wzgl�dem formy i niema bezpo�redniej analogii do �adnego z jego znanych dotychczas utwor�w. Z tego rodzajuodkryciem mamy do czynienia w przypadku dw�ch �dramat�w mimicznych� Boles�awaLe�miana: Pierrot i Kolombina oraz Skrzypek Op�tany.O pasji teatralnej Le�miana wiadomo by�o od dawna, wiedziano tak�e, �e pisa� dramaty,kt�rych jednak nie wyda�, kt�re b�d� zagin�y, b�d� pozosta�y w r�kopisie z wyj�tkiemfragmentu dramatycznego Dziejba le�na, w��czonego do wydanego po�miertnie tomu podtakim w�a�nie tytu�em. Zainteresowania teatralne i dramatopisarskie Le�miana odnoszono dowczesnego okresu jego tw�rczo�ci, wspominaj�c zwykle zaginiony dramat Wasilij Buslajew,pisany po rosyjsku. Najwcze�niejsze dane o tw�rczo�ci dramatycznej znajdujemy w li�ciepoety, z 1904 roku, do Zenona Przesmyckiego, w kt�rym przyrzeka mu przys�a� �dramatus�.Niestety, brak o nim dalszych wzmianek. Pod pi�rem badaczy pojawia� si� sporadycznietak�e tytu� dramatu Skrzypek Op�tany, przy czym uwa�ano najcz�ciej, �e powsta� on wostatnich latach �ycia i tw�rczo�ci poety. Informacje by�y niepewne, nierzadko pozostaj�ce wsprzeczno�ci ze sob�. W artykule Teoria i praktyka (Wok� Le�mianowskiej wizji teatru)Krzysztof Miklaszewski pisa�: �Le�mian by� autorem sze�ciu pr�b dramatycznych, z kt�rychtylko o dw�ch wiemy z tytu��w i z przekaz�w pisanych. Jedn� z nich jest fragmentdramatyczny Dziejby le�nej, wydanej po raz pierwszy w roku 1938, a wi�c ju� po �miercipisarza [�]. Wiemy tak�e, �e Le�mian jest autorem zaginionej pr�by dramatu fantastycznegopod tytu�em Skrzypek Op�tany, napisanej w j�zyku rosyjskim, a opartej na w�tku bylinnymWasilija Bus�ajewa. Pozosta�e r�kopisy nadal czekaj� na swojego szcz�liwego odkrywc�.�Nawet w �wietle niepe�nej i niepewnej wiedzy o roli teatru i dramatu w tw�rczo�ci poetyjest to informacja myl�ca. �wiadczy ona dowodnie o konfuzji panuj�cej w tym wzgl�dziew�r�d jego badaczy. A przecie� ju� w wydanych w 1966 roku Wspomnieniach o Boles�awieLe�mianie znajdujemy rozproszone wiadomo�ci o jego zainteresowaniach teatralnych, w�r�dnich tak�e o jego dramatach. Maria Ludwika Mazurowa, c�rka poety, wymienia z tytu��wdwa utwory sceniczne Le�miana: �Drugi, podobny co do tre�ci, wcze�niejszy okresem odSkrzypka dramat, to Pierrot i Kolombina. Balet, tak jak i Skrzypek. Ojciec chcia� wystawi�Skrzypka na scenie, ale nie mia� wtedy odpowiednich znajomo�ci w operze warszawskiej.Trzeba by�o napisa� do baletu muzyk�. Wyszuka� kompozytora. W ostatnich latach my�la�ojciec o tym. Rozmawia� z Szymanowskim. Niestety, Karol Szymanowski zmar� i sprawaoprawy muzycznej Skrzypka pozosta�a nie rozwi�zana.� Ponadto Jan Brzechwa stwierdzaautorytatywnie: �Z utwor�w napisanych po rosyjsku widzia�em maszynopis dramatu WasilijBus�ajew. Nie by� on jednak nigdy wystawiony.� Natomiast w li�cie do W. Briusowa,redaktora �Pieriewa�u�, z sierpnia 1907, Le�mian pisze o wys�anym mu dramacie WasilijBus�ajew w nadziei, �e go wydrukuje w czasopi�mie �Pieriewa�� i �e ewentualnie b�dzie te�pomocny w jego wystawieniu w Moskwie.Jak wspomnia�am w swojej ksi��ce o Le�mianie, napisa� on (pod pseudonimem Jan �ubin)tak�e fars� sceniczn� Bajka o z�otym grzebyku, kt�ra mia�a by� wystawiona w teatrze�Nowo�ci� w Warszawie. Jej r�kopis znajduje si� obecnie w posiadaniu Instytutu, HumanitiesResearch Center, w Austin, Texas, kt�ry, za zezwoleniem Marii Ludwiki Mazurowej,udost�pni� mi kopi� r�kopisu w celu jego opublikowania. Wymieniony przez Brzechw�Wasilij Bus�ajew, napisany podobno w 1907 roku, przypuszczalnie zagin��. O istnieniu Bajkio z�otym grzebyku informowa� wcze�niej Trznadel.Natomiast ju� w wywiadzie z �on� poety w roku 1938 Stefan Otwinowski wspomina� oistnieniu jeszcze jednego utworu, poematu dramatycznego podobnie jak Dziejba le�na,zatytu�owanego Zdziczenie obyczaj�w po�miertnych. Wed�ug Aleksandra Janty jest to tekst�niedoko�czonego ostatniego poematu dramatycznego Le�miana, kt�rego 83�stronicowybrulion uratowany zosta� z katastrofy minionej wojny�.Wiadomo by�o zatem o istnieniu co najmniej sze�ciu pr�b dramatycznych Le�miana, i toznanych z tytu�u: Pierrot i Kolombina, Skrzypek Op�tany, Bajka o z�otym grzebyku, Dziejbale�na, Zdziczenie obyczaj�w po�miertnych oraz rosyjski Wasilij Bus�ajew. Nie ma oczywi�ciepewno�ci, �e nie by�o ich wi�cej. Pojawiaj�ca si� niekiedy opinia, �e Skrzypek Op�tanypowsta� pod koniec �ycia poety; wi��e si� zapewne z faktem, �e czyni� on pod�wczas staraniao wystawienie Skrzypka, a mo�e tak�e jakich� innych dramat�w, �e nigdy nie wyrzek� si�wielkiej nami�tno�ci ca�ego �ycia, jak� by� dramat i scena. Stosunek obu tekst�w � Pierrotai Kolombiny oraz Skrzypka Op�tanego � jest raczej oczywisty: drugi z nich stanowirozwini�cie pierwszego, kt�ry by� pierwotn� wersj� dope�nionego p�niej utworu. Natomiastmiejsce i czas ich powstania nie s� �atwe do definitywnego ustalenia. Ani wspomnienia os�bzwi�zanych z Le�mianem, ani jego w�asne listy nie dostarczaj� informacji pozwalaj�cych nauzyskanie ca�kowitej pewno�ci w tej sprawie. W listach skierowanych do mnie c�rka poety,Maria Ludwika Mazurowa, stwierdza, �e Pierrota i Kolombin� napisa� Le�mian w roku 1910i z tego utworu wy�oni� si� ostatecznie Skrzypek Op�tany, powsta�y przypuszczalnie jesieni�1911 i zim� 1912 roku. O Pierrocie � dodaje � �ojciec zapomnia� � bo ju� nie by� wa�ny�,zbanalizowany, zarzucony przez autora poch�oni�tego opracowywaniem nowej wersji tematu.Je�eli data podana przez Mazurow� jest w�a�ciwa, Pierrota i Kolombin� napisa� poetazapewne w Warszawie, gdzie pod�wczas przebywa�, mieszkaj�c przy ulicy Nowy �wiat 37m. 10, jak wskazuj� na to listy i adres, napisany r�k� poety na lu�nej kartce brulionu,czystopisu Pierrota. Natomiast Skrzypek Op�tany powsta� we Francji, b�d� w Pary�u, b�d� naRiwierze w okolicach Cannes. C�rka poety nie ma w tym wzgl�dzie ca�kowitej pewno�ci.Pocz�tkowo pisa�a do mnie, jak nast�puje: �Skrzypek by� pisany przy mnie na RiwierzeFrancuskiej jesie� (1911) i zima 1912 r.� P�niej skorygowa�a wszelako te przypuszczenia:�Przeczyta�am to, co przed laty pisa�am przy wsp�pracy matki, a ona jedyna zna�a najlepiejtw�rczo�� Ojca i chronologi� jego dzie�. Zanotowa�am tam, �e w Villa Silvy�Philomene,propriete Hermien, quartier Font�de�Veyre a Cannes � czyta� wieczorami, pr�cz pisanej dlaMortkowicza prozy, Skrzypka. Rok by� 1912 � zima. A pisa� go w Pary�u na rue de laGrande Chaumiere N. 8. Rok zapewne 1910, nie 1912, bo w 1912 byli�my na Riwierze.�Czy zatem na pewno w 1910 roku powsta� utw�r Pierrot i Kolombina, a w 1912 �Skrzypek Op�tany, nowa wersja poprzedniego? Obie daty powracaj� pod pi�rem MariiLudwiki Mazurowej i zdaj� si� w zasadzie nie podlega� w�tpliwo�ci. Ale w istocie sprawa niedaje si� rozstrzygn�� ani �atwo, ani ostatecznie. O powstaniu Skrzypka Mazurowa piszeponadto tak: �Pisa� go oko�o 1912 roku latem i jesieni�. [�] by�am razem z rodzicami iCelin� Sunderland, siostr� cioteczn� Ojca, w Villa Silvy�Philomene, propriete Hermien wmiejscowo�ci Font�de�Veyrey nad Cannes, w g�rach [�]. Interesowa�am si� na r�wni zdoros�ymi powstawaniem utworu, kt�ry rozrasta� si� na naszych oczach.Ojciec czyta� nam co wieczora nowe rozdzia�y. Mieszkali�my w pi�knej miejscowo�ci, nadziko, z dala od cywilizacji, w bezpo�rednim kontakcie z przyrod�. R�e sztamowe oplata�ysztachety. Przed domem nefle i figi. Z boku tarasami opuszcza� si� ogr�d pomara�czowy. Zanimi eukaliptusowy las i dalej lasek piniowy. Tam mieszka�a samotna stara kobieta, kt�r�przeobrazili�my w wied�m�. Wied�ma z baletu. A w dole pole r�ane, R�e ze Skrzypka. Wdomu na parterze pracownia malarska, zacz�te pejza�e, sztalugi, skrzynki z farbami i wo�farb olejnych, Dwie malarki towarzysz�ce Ojcu w tej podr�y. �ona i kochanka. Matka wtedynie wiedzia�a o roli, jak� odgrywa�a Celina w �yciu Ojca. Czaruj�ca Zosia � �ona poety, isurowa, z�a Celina. Natura wdziera�a si� woni� r�, �wiergotem ptak�w, pejza�emzagl�daj�cym przez otwarte okna do domu. To wszystko sta�o si� tre�ci� przetrawion� przezartyst�, tre�ci� utworu. Wieczory sp�dzali�my przy stole zarzuconym nadchodz�cymireprodukcjami z Pary�a. Tancerze w tanecznych ruchach, w fantastycznych strojach. Ojcawtedy interesowa�y kostiumy i akustyka. Wydobywanie wra�e� akustycznych na scenie. By�bardzo podniecony. Sarn tworzy� swoje groteskowe postacie i przyodziewa� dziwacznie, niezapominaj�c o ta�cu, kt�ry zrywa� z pi�knem klasycznego baletu. M�wi� o wydobyciubrzydoty w ta�cu. I to by�o w tym balecie w owe czasy czym� nowym. Matk� przeobrazi� wnimf� le�n�, Celin� w z�� �on�. R�nica charakteru obu kobiet by�a tak widoczna. Ojciecmimo woli skorzysta� z �ywych modeli, Celiny i Zofii.�W listach przynosz�cych nieco niezmiernie wa�nych szczeg��w dotycz�cych tw�rczo�ciLe�miana Mazurowa zwraca tak�e uwag� na fakt mog�cy dopom�c w rozwi�zaniu kwestiidatowania Skrzypka Op�tanego: �W tym okresie napisa� Klechdy polskie, Klechdy sezamowe,Podr�e Sindbada �eglarza [�]. Ojciec pisa� wy��cznie u siebie w domu. Lubi� malarstwo,wo� farb. Matka stwarza�a atmosfer� konieczn� dla artysty [�]. Ojciec coraz zagl�da� dopokoju, stawa� za malarzem, dyskutowa� [�]. Jej [matki] zapa� by� bod�cem dla ... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |