RELIGIOLOGIA

(skrypt do wykładu Księdza Dra Rafała Markowskiego)

I Dyscypliny religioznawcze i religiologiczne

Zarówno religiologia, jak i religioznawstwo zaczęły się rozwijać na przełomie XIX i XX wieku, co było spowodowane przepływem wartości kulturowo-religijnych.

W ramach religioznawstwa wyróżniamy:

a) historię religii, która bada systemy religijne w ich fazach rozwojowych, co nie  jest proste, bowiem na przykład życie Buddy (VI/V przChr) jest owiane legendą; należy podkreślić, że HR nie dokonuje ocen wartościujących; źródłem dla badań są księgi święte, co zakłada znajomość języków oryginalnych i konieczność zetknięcia się z kulturą nad jaką pracuje się.

b) socjologię religii, której zadaniem jest badać zależności między wspólnotą a danym zjawiskiem religijnym; dąży do odpowiedzi na pytanie: Jakie jest znaczenie wspólnoty w życiu religijnym? każdy autentyczny system tworzy wspólnotę, stąd płynie uprawniony wniosek, że wspólnota jest nieodłączna od systemu, jest czynnikiem istotnym i konstytutywnym, bo dzięki niej uświęcane są czas i miejsce, a przez to następuje złączenie i wzmocnienie wiar jednostek; podobnie jak HR, SR nie ocenia.

podział wspólnot:

propozycja 1.: plemienne, narodowe, światowe

*plemienne – granica wspólnoty religijnej = granica plemienia; więzy krwi i więzy religijne są złączone

*narodowe – judaizm jest utożsamiany z narodem wybranym, ale trwa dyskusja w związku z tym, że Żydzi są narodem rozproszonym

*światowe – następuje przekroczenie granic, zacierają się pochodzenia etniczne i społeczne; fundamentalnym pojęciem jest wspólne doświadczenie religijne, na przykład dal chrześcijan jest to doświadczenie Chrystusa

propozycja 2.: naturalnie religijne i specyficznie religijne

*naturalnie – istnieje tożsamość więzów krwi i religii

*specyficznie – jedno doświadczenie religijne jest spoiwem wyznawców

c) etnologię religii, która bada te systemy religijne, w których istnieje tradycja ustna, odkrywa więc specyfikę religii plemiennych; próbowano w latach 50. i 60. XX wieku wykorzystać wnioski ER, by udowodnić, iż to człowiek tworzy sobie bóstwo, które de facto nie istnieje; w rzeczywistości jest tak, że religie plemienne są dowodem na to, że istnieje coś, co określa się mianem sensu religiosus – człowiek próbuje odkryć Boga/bóstwo, a sposobem na to jest otaczający świat (czczono słońce nie dla niego, ale dlatego, że uważano, że zań Ktoś /coś?/ kryje się);

-pojęcie: przedpola wiary – dojście do poznania Boga przez odkrywanie świata (obserwacja, przeżycie, analiza);

ER nie da się uprawiać zza biurka, trzeba partycypować we wspólnocie, a to jest o tyle trudne, że istnieje zasada, że na temat życia religijnego z obcymi się nie rozmawia; na koniec dodajmy, że nie dokonuje się w ramach ER ocen.

d) geografię religii, badającą zależności między przestrzenią i życiem religijnym; teoretycznie może się wydawać, że te zależności nie są głębokie, ale jest to mylne, bowiem każdy system religijny ma miejsca święte, które są uważane za miejsca szczególnej obecności Boga;

-obserwacja: religijność N – minimum emocji, zaś religijność S – entuzjazm;

-przykład: Jerozolima – dla judaizmu jest jego kolebką; dla chrześcijaństwa miejscem początków Kościoła; a wyznawcom islamu kojarzy się z porwaniem Mahometa przez anioła Gibrila; chyba nie dziwi stwierdzenie, że nie dokonuje się ocen.

e) psychologię religii, rozwiniętą dopiero w XX wieku, której przedmiotem badań jest to, co należy do istoty każdego systemu religijnego, to jest przeżycie religijne człowieka, innymi słowy bada to, co jest najbardziej wewnętrzne, z czego wynikają liczne trudności; dwa kierunki metod wydobywania przeżyć religijnych:

1. dystansowanie się od psychologizowania, a wychodzimy od definicji religii,

2. immanentyzm, to znaczy oderwanie się o definicji, bo można wywołać przeżycie religijne, ale należy brać pod uwagę, że nie wszystko musi być przeżyciem religijnym (działanie narkotyków);

również nie dokonuje się ocen wartościujących.

f) fenomenologię religii, którą traktuje się jako ukoronowanie badań; można przyjąć, że FR jest to religioznawstwo porównawcze; odpowiedź na pytanie: Co jest istotne? rzecz jasna nie wartościuje.

etapy opisu fenomenologicznego:

1. doświadczenie - fenomenologia wychodzi z założenia, że trzeba  życie religijnego doświadczyć; człowiek areligijny nie uchwyci istoty religii,

2. epoche (czyt. eposze) – nie przyjmuje się założeń, należy mieć doświadczenie własne, ale nie można przenosić to na materię badaną,

3. eliminacja (cech drugorzędnych) – są elementy absolutne i niezmienne, na przykład Ewangelia w chrześcijaństwie, ale i relatywne, na przykład sposób przekazu Ewangelii,

4. wnioski;

dla FR ogromne znaczenie mają badania porównawcze, na przykład jałmużna w islamie (musli musliemu) i chrześcijaństwie (realna pomoc drugiemu)

powyższych sześć dyscyplin, składają się na religioznawstwo, jeżeli zaś dodamy dwie następne, to jest teologię religii oraz filozofię religii, to będziemy realizować religiologię

a1) teologia religii jest uprawiana w ramach systemów odwołujących się do  Objawienia, to znaczy w judaizmie, chrześcijaństwie oraz islamie, przy czym przez Objawienie rozumiemy prawdę, którą Bóg przekazuje człowiekowi z własnej inicjatywy, stąd też systemy judaizmu, chrześcijaństwa i islamu stanowią, iż człowiek może poszukiwać Boga, ale to Jego inicjatywa jest najważniejsza; TR ma udzielić odpowiedzi, co jest pełnią Objawienia, które przyjmuje się w całości, nie zaś wybiórczo, czyli TR dokonuje ocen wartościujących.

-katolicka TR

Co było przyczyną, że Kościół Katolicki dystansował się od religii niechrześcijańskich?

Są 3 przesłanki:

-przekonanie chrześcijaństwa o swoim absolutnym charakterze – w początki chrześcijaństwa zaangażował się przecież sam Bóg, od Niego wyszła inicjatywa do człowieka;

-przekonanie chrześcijan, że w K-le Bóg złożył cały depozyt prawdy, pełnię prawdy o sobie (Ewangelia); z tego też wynikają 2 obowiązki K-ła: nie można pozwolić, by ta prawda została zniekształcona i obowiązek niesienia prawdy całemu światu;

-ocena religii niechrześcijańskich jako owoc ludzkiego poszukiwania Boga – poznanie ludzkie jest na tyle niedoskonałe, że to, co odnajdujemy w tych religiach jest zniekształcone prze niedoskonałe ludzkie poznanie, nie służą duchowemu rozwojowi człowieka, nie prowadzą do zbawienia;

-po Soborze Watykańskim II rozwinęła się katolicka TR

*Nurt ekskluzywistyczny, który dystansuje się wobec religii niechrześcijańskich, dokonuje bardzo krytycznej ich oceny; według reprezentantów tego nurtu nie można traktować religii niechrześcijańskich jako przygotowania do chrześcijaństwa; patrząc na misyjną działalność Kościoła twierdzą, iż religie niechrześcijańskie nie tylko nie są przygotowaniem do chrześcijaństwa, ale są nawet przeszkodą; istnieje możliwość dialogu międzyreligijnego, ale musi się to odbywać w małych grupach specjalistów (dysputa o charakterze doktrynalnym) i powinien się charakteryzować:

-wzajemny szacunek dla przekonań religijnych drugiej strony,

-winien to być dialog pokorny, ale w prawdzie tzn. domagający się jednoznacznej, uczciwej konfrontacji stanowiska czyli mówienia szczerze o swych przekonaniach,

-wspólnym fundamentem w postaci wspólnie przyjętych pojęć i zrozumienia terminologii,

-otwarciem się na życzliwą krytykę,

jednak nie wierzą w taki dialog, gdyż:

-istnieją zbyt duże różnice w mentalności i myśleniu,

-nawet jeśli znajdą się jakieś punkty styczne np. hinduizmu i chrześcijaństwa, to nie można religii traktować wybiórczo, każdy system religijny stanowi integralną,

*Nurt relatywistyczny, reprezentanci: K.Rahner, R.Panikkon, B.Griffiths, H.Kung, H.Wandenfels

*K.Rahner stworzył teorię anonimowego chrześcijaństwa; religie niechrześcijańskie należą do zwyczajnych dróg zbawienia, są one posiadaczami objawienia Bożego; zbawienie jest możliwe bez Ewangelii; w religiach tych, w ich doktrynach, symbolach i rytuałach obecny jest anonimowy Chrystus (ukryty), który sprawia, że mamy do czynienia z wiarą ukrytą, chrześcijaństwo nie stoi na równi z innymi systemami religijnymi świata, bowiem dysponuje bogatszymi środkami zbawienia.

skrajny relatywizm ® R.Panikkon: religie niechrześcijańskie są naturalnymi drogami zbawienia na zasadzie obecności w nich Chrystusa; różnica między nimi a chrześcijaństwem jest taka, że chrześcijaństwo to bardziej doskonały sposób obecności Boga w świecie, według niego Bóg nie powiedział jeszcze ostatniego Słowa – Jezus objawi się jeszcze raz w buddyzmie albo w hinduizmie.

*Nurt soborowy, reprezentanci: Y.Congar, J.Ratzinger, H. de Lubac, J.Danielou

podstawą jest doktryna Kościoła Katolickiego wyrażona w Nostra aetate, nauczaniem papieża i Kongregacji Nauki i Wiary; odnosi się do tendencji relatywistycznej.

*Y.Congar – twierdził, że teoria Rahnera zaciera istotne różnice między chrześcijaństwem a religiami niechrześcijańskimi; jeżeli zgodzilibyśmy się z tą teorią, to jedyna różnica leżałaby w świadomości (chrześcijanin wie, że żyje w Chrystusie, muzułmanin nie).

*J.Ratzinger – teoria anonimowego chrześcijaństwa zahamowała misyjną działalność Kościoła, co przyczyniło się z kolei do spadku powołań misyjnych.

Czy religie niechrześcijańskie posiadają objawieni Boże?

Samo pojęcie objawienia Bożego jest pojęciem specyficznym dla kręgu religii biblijnych. Pojęcie objawienia Bożego w chrześcijaństwie nabrało szczególnego znaczenia – wkroczenie Boga w świat i przekazanie człowiekowi prawdy o Sobie, pojęcie objawienia więc powinno być zachowane tylko dla chrześcijaństwa. W religiach niechrześcijańskich jest (nie objawienie, ale):

-manifestacja Boga (za pośrednictwem świata natury)

-oświecenie (wewnętrzne działanie Boga w człowieku

b2) filozofia religii – można uprawiać w ramach danej koncepcji filozoficznej – koncepcja Boga, świata, człowieka;

koncepcja Marksa – pojęcie alienacji, to znaczy stan pozbawienia człowieka czegoś, co mu się należy w ramach dóbr materialnych

stosunek człowieka do sił natury – źródło religii w zamierzchłych czasach -  personifikacja i ubóstwienie sił  natury

stosunek człowieka do kapitału – niesprawiedliwy podział społeczny: mało mających kapitał i dużo robotników, religia sankcjonuje ten podział i jest pocieszeniem dl uciemiężonych

stosunek człowieka do psychiki – opium ludu, religia daje pociesznie, ale pozorne i przy tym dramatyczne, bo „tak chce Bóg”, religia odziera z inicjatywy

religie dynamiczne wg Bergsona: pęd życiowy (kluczowe pojęcie w jego koncepcji), doświadczenie mistyczne

religie statyczne wg Bergsona: dogmat, czynności kultyczne

II Definicja religii

Występują poważne trudności w zdefiniowaniu religii, bowiem:

1. życie religijne jest niezwykle bogate, systemy różnią się między sobą w doktrynie:

JICh pojęcie Objawienia uważają za fundament, Objawienie jest prawda, którą Bóg przekazał sam z własnej inicjatywy, a co zostało zapisane w Świętych Księgach,

Duchowość Wschodu – nie ma Objawienia, co prawda są księgi święte, ale jest to efekt wysiłku człowieka, który próbuje transcendencję odkryć,

Innymi słowy, inne są źródła religii: poszukuje Bóg albo człowiek

dogmat – prawda wiary wynikająca z Objawienia, nie muszę do końca rozumieć, ale muszę przyjąć – dialog religii Objawienia trudny ze względu na dogmatyzm , z drugiej strony w religiach Wschodu panuje swoisty agnostycyzm, to znaczy gotowość przyjęcia cząstkowej prawdy w każdym systenie

...