[ Pobierz całość w formacie PDF ]
54
Filozofia Przyrody
Cel wykładu: 1) koncepcja fil.przyrody w dziejach. 2) Relacjamiędzy filozofią a naukami przyrodniczymi 3) Historyczno-systematyczna analiza dziejów fil.przyrody.
Treść wykładu: 1) koncepcje nauk i fil.przyrody w tradycji europejskiej 2) aspekt genetyczny i strukturalnycentralnych kategorii fil.przyrody nazwy: 1) filozofia przyrody (kosmologia filozoficzna) – ujecie polskie 2) w językach europejskich: filosofia naturalis, natural fylosofy, cosmologia (K. Wolf). 3) Dawniejsza nazwa: scientia naturalia 4) Nazwy typu „fenomenologia” to odwołanie się do pewnych stronnictw 5) Nazwa „ filozofia przyrody” mówi, że zajmuje się tym, gdzie kończą się możliwości badawcze nauk przyrodniczych.
Plan: Koncepcje nauk i fil.przyrody w tradycji europejskiej. 1) źródła nauk, geneza filozofii przyrody w cywilizacjach Wschodu i śródziemnomorza.- filozofia zaczęła się jako filozofia przyrody. 2) W świecie hellenistycznym filozofia rozwija się niezależnie od nauk przyrodniczych 3) Transfer nauki grecko-arabskiej a recepcja filozofii przyrody na uniwersytetach Europy.- w XII – XIII ww. – przeobrażenie filozofii przyrody. 4) Renesansowa filozofia przyrody a odrodenie nauk przyrodniczych. 5) Matematyczne przyrodoznawstwo a nowożytna filozofii przyrody 6) Sukcesy poznawcze nauk przyrodniczych przyrodniczych kryzys idealistycznej i matematycznej filozofii przyrody (XIX w.) 7) filozofia przyrody jako nauka, a nauka jako filozofia przyrody (filozofia przyrody jako nauka w nauce). Aspekt genetyczny i strukturalny centralnych kategorii fil.przyrody 1) źródła koncecji materii 2) filozofia a przyrodnicze koncepcje materii (materializm) 3) historyczno-filozoficzne ugruntowanie koncepcji przestrzeni i czasu 4) metodologiczne koncepcje i geneza czasoprzestrzeni 5) koncepcje determinizmu 6) filozoficzne koncepcje ruchu, koncepcja życia 7) filozoficzne doktryny mikro- i makrokosmosu 8) filozoficzne doktryny kosmo- i biogenezy
Nazwa: Filozofia Przyrody -> Kosmologia Filozoficzna Łac. Philosophia naturalis, cosmologia naturalis – Seneka Młodszy (ok. 3 przed CH.) Ang. Philosophy of nature, natural philosophy – Tomas Reid
Używanie tych nazw podkreśla ciągłość tradycji filozoficznych I stabilizuje język filozoficzny. Dawniej filozofia przyrody była również nazywana fizyką.
Uwagi: 1) termin Filozofia Przyrody wiąże się z akceptacją określonych założeń filozoficznych, choć nie determinuje sposobu uprawiania tej dyscypliny, np. do tradycji arystotelesowsko – tomistycznej. 2) W nazwie są uwzględniane genetyczne i metodologiczne związki z filozofią (metafizyka, antropologia).
Geneza filozofii przyrody w Europie Historycy filozofii w większości są zgodni, że filozofia przyrody jest tworem greckim, śródziemnomorskim. Hegel: religia przyszła ze Wschodu, a nauka z Grecji. Wschód raczej był nastawiony na techniczno-praktyczne wykorzystywanie wiedzy. Krombi: w Babilonii brak nauki; naukę przyrodniczą zawdzięczamy Grekom. Idea wyjaśniania naukowego, dowodu naukowego ma źródło w Grecji. Niektórzy historycy (już w starożytności) twierdzą jednak, że nie Grecja dała początek nauce (Numenios z Aponei), a Egipt czy Mezopotamia. Ta teza szczególnie była popularna w Renesansie (orientaliści). Niemiecki filozof Gladisch wywodzi ze Wschodu 5 filozoficznych systemów presokratyków: 1) pitagorejski – z filozofii chińskiej 2) eleacki – z hinduskiej 3) heraklityzm – z perskiej 4) empedoklesa – z Egiptu 5) Anaksogarasa – od żydów Swoja tezę autor potwierdza: A. świadectwem starożytnych historyków; B. analiza doktryn ukazuje wewnętrzne zbieżności, nieprzypadkowe, będące wynikiem zapożyczeń Tezę Gladisch’a skrytykował G. Reale podając następne argumenty: 1) świadectwa starożytnych historyków i filozofów (Herodot, Platon, Arystoteles) nie wspominają o pochodzeniu filozofii ze Wschodu, więc teza ta musiała pojawić się później. Natomiast wiemy, na przykład, że Herodot pisze o pochodzeniu Orfizmu z Egiptu, Arystoteles mówi o Egipskim pochodzeniu matematyki (nie filozofii), Pitagoras pochodzenie archaizmu przypisywał Egiptu; Platon podziwiał praktyczne osiągnięcia Egiptu i przeciwstawiał to teoretycznemu ukierunkowaniu greków. 2) Świadectwa neoplatończyków, którzy bronili tezy o pochodzeniu filozofii ze wschodu, nie zasługują na uznanie, gdyż była w tedy szerzona inna koncepcja filozofii – mistyczna, ascetyczna, a nie klasyczna. 3) Egipcjanie i Żydzi w okresie hellenistycznym mogli dopatrzyć się jedynie zbieżności swej religii z grecką filozofią dzięki arbitralnym interpretacjom alegorycznym (nadinterpretacjom) 4) Przeszkodą do zaadoptowania była różnica języków (rzadka znajomość języków, tłumacze jedynie spraw handlowych) 5) Nie ma wiarygodnych informacji o tłumaczeniu obcojęzycznych tekstów wschodnich na grekę; 6) Dopiero Aleksander W. odkrył drogę na Wschód, wcześniej brak przetartych szlaków 7) Przekonanie o zapożyczeniu pochodzi raczej z tego, że: używa się pojęć używanych na zachodzie i doktrynom wschodnim nadają one zabarwienie orientalne (to sprawa tłumaczenia jednych i drugich tekstów za pomocą podobnej terminologii) 8) filozofia grecka nadaje się na porównywanie 9) pierwszymi obrońcami tych tez byli przedstawiciele tych kultur, więc nie byli obiektywni (kierowani pobudkami nacjonalistycznymi) – wschodni kapłani; 10) filozofia u greków stała nową formą duchowej wizji świata.. Możliwe jest jedynie dalekie zapożyczenie niektórych elementów, które przekształcono na właściwy ówczesnej filozofii sposób, na tyle, że można mówić o zupełnie nowej jakości.
Podsumowanie: Filozofia w sensie etymologicznym i merytorycznym jest tworem specyficznie greckim, bowiem grecy byli w stanie wydobyć aspekt istotnie teoretyczny, przekształcić ówczesne koncepcje powodując powstanie filozofii. Idea jedności wszystkiego jest dziełem Greków, którzy na tyle przekształcili zapożyczone koncepcje, że nabrały nowego znaczenia, czegoś co nazywamy filozofią. Przyjęcie elementów i bodźców kulturowych ze wschodu nie osłabiają oryginalności myśli greckiej (zaczerpnięte aspekty praktyczne – geometria, arytmetyka). Według Real’ego w Grecji odbył się proces przejścia od techniki i mitu do filozofii jako bezinteresownego poznania prawdy. Specyfiką było: Przedmiot filozofii pojmowali uniwersalnie (poznanie obejmujące całość rzeczywistości). Metodą takiego poznania jest czysto racjonalne poznanie i wyjaśnienie całości rzeczywistości (rozumowość, logiczne wyjaśnianie, poszukiwanie: racji, przyczyn, zasad). Cel: kontenplacja prawdy, prawo. W przeciwieństwie wiedza Wschodu bazowała na mitach, a umiejętności techniczne i nauka nie miały elementu teoretyczno-spekulatywnego.
POJĘCIA: Grecka filozofia przyrody ma trzy osiowe pojęcia: 1-e: całość (jako kosmos, ład, i to jest 2-gie pojęcie) i 3-cie: „arche” (początek, władza) Bernan (filozof francuski) określa „arche” i wszechświat jako hierarchię sił, które są projekcją relacji w społeczeństwie ludzkim. Aspekty przestrzenne mówią tu o wartości. Ład nie wyłonił się z gry elementów składowych, a był ustanowiony przez wojnę, potęgę, pewien czynnik, który był gwarantem ładu. Ten czynnik jest władcą kosmosu, on jest „arche”, zapewnia stabilność, a także wyznacza każdej mocy miejsce w tej kosmicznej hierarchii. I. Koncepcje nauki i filozofii przyrody w europejskiej tradycji filozoficznej
1.1. Źródła nauki i filozofii przyrody w wielkich cywilizacjach Wschodu, a koncepcja natury (przyrody). Pojęcie natury.
„Natura” (gr. „physis”). Homer. Wg niego natura – to własność lekarstwa, dzięki której ono działa. Później tym słowem określano całość tego, co zewnętrzne, ale niezmienne w swych prawidłowościach. To, co jest stałe w rzeczach i poznawczo uchwytne na tle zmiennego. Demokryt. Po raz pierwszy to słowo użyto w znaczeniu filozoficznym. U niego natura – to coś niezależnego od ludzkiego działania. Porządek, który wypływa z kosmosu (totalnego porządku).
Etymologia pojęcia natura. W języku łacińskim od „nasci” – rodzi się, przychodzi na świat. Podstawowe znaczenia pojęcia natury: 1) od sokratyków (Demokryt): pierwotny układ wszechświata, niezależny od człowieka i niezmieniony człowiekiem. 2) To charakterystyczne cechy zjawiska (natura zjawiska), procesu, jego istota. Od sokratyków poprzez Arystotelesa – wiele znaczeń tego terminu. - Boecjusz: według jego definicji osoby „natura” – to istota człowieka. - Eligena: naturą jest swoista ontologiczna jedność świata z rozumem. Wprowadził podział między światem a rozumem; nad wszystkim jest Umysł, a rozum przekazuje to boskie rozumowanie. Ten autor rozróżnił: 1) natura stwarzająca (nie stworzona, czyli bóg) 2) natura stworzona i stwarzająca (logos, syn boga) 3) natura stworzona niestwarzająca (przyroda, świat materialny) 4) natura niestworzona i stwarzająca (bóg jako cel ostateczny, do którego wszystko powraca). Na początku XIX w. Shening: właściwym przedmiotem badań fil. Przyrody jest „natura naturans” (stwarzająca niestworzona), której przypisuje cechy podmiotu. Rozróżnił filoz. Przyrody: natura naturans, a natura naturale (przedmiot badań nauk nad przyrodą). Dzisiaj: 3 pojęcia natury w filozofii: 1) obiektywna (rzeczywistość materialna, przyroda) 2) podstawa zachowań i same zachowania bytów ujmowane w prawa. 3) zespół cech charakterystycznych. Opozycje: 1) przeciwstawianie natury i kultury (techniki). 2) Natura a konwencja (zachowanie tego co naturalne, a tego co zepsute). 3) Opozycja tego, co pierwotne, a co cywilizowane. 4) Opozycja tego, co wewnętrzne (naturalne), a co zewnętrzne.
Koncepcje przyrody: Przyroda choć jest przedmiotem nauk przyrodniczych, ale ich nie interesuje, czym jest przyroda, zostawiają to filozofii. Jeżeli przyjmiemy, że przyroda jest, co odsłania się samo z siebie, to uczeni nie wahają się badać ją z apomocą wyrafinowanych urządzeń techniki. Z drugie strony przyroda jest całością, dlatego jako przedmiot jest zaszeroka dla nauk przyrodniczych, natomiast pasuje jako przedmiot dla kosmologii (fil. Przyrody). Przyroda jest przedmiotem fil. Przyrody, ktora dysponuje poznawczymi możliwościami przekraczającymi nauki przyrodnicze. Często pojawiająca sie w filozofii teza „czym jest przyroda?” jest kontrowersyjna, bo:1) naukowe pojęcie nie jest normatywne; 2) przyroda kategorialnie różni się od innych przedmiotów badań, np. Człowieka. Dwa zasadnicze typy pojmowania kosmosu: 1) Biblijna przyroda rozumiana jako przestrzeń życiowa, w której zostal umieszczony człowiek, by ją posiadać. Przyroda jest częścią dziejów zbawienia (od aktu stworzenia do zjednoczenia z Bogiem). Przyroda jako przemijająca. 2) Fil. Grecka widzi przyrode jako wieczną, bez początku i końca. Ona podlega ponadczasowym prawidłowościom, jest niezmienna. Heraklit: natura nie była stworzona ani bogami, ani ludźmi.
Relacje człowiek a przyroda. 3 sposoby relacji: 1) poznawcza (teoretyczna) 2) techniczno-praktyczna (przekształcanie przyrody, dysponowanie) 3) refleksyjno-religijna (kontemplatywno-estetyczna) Naistarsza jest relacja religijna. Techniczna powstała w formie magii. Teoretyczna pojawiła się naipóźniej, od filozofii i teoretycznym zainteresowaniem nauki.
Koncepcje fil. przyrody w klasycznej kulturze greckiej
Akademia Platońska. W czasach Kseokratesa: systematyka wiedzy naukowej, wydzielono jako naukę fil. Przyrody. Kseokrates zaproponował podział nauki: 1) fizyka (nauka o całości świata naturalnego, który rozwija się na wzór świata organicznego), 2) logika 3) etyka. Ten podział później modyfikowano. W wyniku rozwoju fil. Przyrody rozpada się na: 1) fizyka w sensie węższym (właściwa fil. Przyrody, badanie kosmosu) 2) fizyka w sensie szerszym (metafizyka). Arystoteles był najbardziej zainteresowany przyrodoznawstwem. Dowartościował problematykę przyrody (fizyki). · Rozróżniał fizykę i metafizykę, ponieważ odróżnił typy bytów, różniące się strukturalnie: 1) substancja zmysłowa (przyroda) 2) substancja ponadnaturalna (supranaturale) (czynnik boski). · Klasyfikował nauki: filozofia (teologia i metafizyka) jako pierwsza, bo za przedmiot ma byty ponadnaturalne (oddzielone i nieruchome). Wyróżnił 3 nauki badawcze: matematyka, fizyka i teologia (jako metafizyka). Gdyby nie było w przyrodzie nic ponadnaturalnego, to nie byłoby miejsca na filozofię pierwszą, a jej miejsce przejęłaby fizyka. · Fizykę przeciwstawił jako nauke teoretyczną naukom przyrodniczym i wytwórczym. · Na gruncie historyzmu (indukcja doksograficzna) zawęża znaczenie fizyki. · Abstrakcja fizyczna. Fizyka ma szukać ogólników w naturze, bo jej przedmiotem jest natura, a aspektem badania – ruch. · Fil. Przyrody jako nauka pierwsza, bo jest najbardziej abstrakcyjna. · Fizyka nie jest wyabstrahowaną matematyką, ale matematyka jest wyabstrahowaną (oddzieloną) fizyką. · Hierarchia wewnątrz nauk. Nauki matematyczne układano w zależności od przedmiotu badań (np. Geometria, mechanika, harmonika, stereometria, optyka i td.). Interpretacja fizyki Arystotelesa niejednoznaczna: - Aleksander Koyer (+1962): fizyka Arystotelesa nie jest zgodna z rzeczywistością, szczególnie gdy chodzi o mechanikę, ale logicznie spójna. To teoria zbudowana na spekulacji, a nie na faktach. - G. Owen: fizyka Aryst. Jest aprioryczną spekulacją, ale nie korzysta z empiryki. - Ingemar During (+1982): należy zerwać z negatywną interpretacją, a rozpatrzeć naukę Aryst. Wg 4 przyczyn. Fizyka Aryst. Nie jest całością, ona bada naturalne procesy rozumiane w aspekcie ruchu. Zasady nie są autonomicznym celem, lecz pomocniczym środkiem do wyjaśniania przyrody. Różnice między fizyką Aryst.a współczesną: a) te same cele: poznawcze b) materiał doświadczalny uboższy c) nie prowadzono eksperymentów d) twierdzenia budowano za pomocą formalizmu matematycznego (budował matematyczny model świata).
1.2. Natura i filozofia przyrody w świecie hellenistycznym.
Epoka Hellenistyczna uważana dziś jest za ważniejszą od epoki klasycznej. · Separacja filozofii i nauki (poznanie transcendentalne a poznanie przyrodnicze) · Aleksandria centrum nauki · Nowa koncepcja nauki, wzmożona potrzeba badań przyrody, niezgodność abstrakcji i empiryki (np. Heliocentryzm) · Budowle Aleksandrii (w odróżnieniu od piramid miały służyć żywym): - Latarnia morska na w. Faros (autor Sosotratos z Knidos): 3 kondygnacje, nagórze posąg Posejdonosa (boga morza). Prztrwała 1,5 tys. Lat. Zawalila sie przez trzęsienie ziemi. - Biblioteka Aleksandryjska: (Muzeon (zbiór muz) z II w.p.Chr.) instytut naukowy i biblioteka (500 tys. Zwojów). Wspólny język „koine”. Obszar badań naukowych: matematyka, fizyka, mechanika, medycyna. Prowadzono jedynie badania (nie nauczanie). Zasady katologowania ksiąg; działy naukowe; podstawy naukoznawstwa. W 47 r. p.Chr. Inwazja Rzymu (Juliusz Cezar), a w 642 r. Kalif Omar kazal spalić bibliotekę niewiernych. I) Okoliczności i motywy wprowadzenia terminu „hellenistyczny” Gustaw Droysen (+1908) historyk niemiecki, pierwszy użył terminu „kultura hellenistyczna”. Termin „archaiczny” wprowadzono jako analogię do tego terminu. · Osłabiebie oryginału. Kultura hellinistyczna ukazana jako osłabiona, zdegenerowana kultura helleńska. · ... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |