[ Pobierz całość w formacie PDF ]
KONECZNY
F
ELIKS
K
AROL
– historyk, filozof historii, teoretyk cywilizacji,
krytyk teatralny, publicysta, ur. 1 XI 1862 w Krakowie, zm. 10 II 1949 tamże.
Po ukończeniu Gimnazjum św. Jacka w Krakowie rozpoczął w 1883
studia na Wydziale Filozoficznym UJ, gdzie pod kierunkiem. S. Smolki, W.
Zakrzewskiego, M. Bobrzyńskiego studiował historię. Wykształcenie
filozoficzne zdobył pod kierunkiem M. Straszewskiego. W 1888 uzyskał
doktorat na podstawie pracy
Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do roku
1393
. Jako pracownik PAU prowadził badania w archiwach watykańskich
(1889–1890). W latach 1897–1919 pracował w Bibliotece UJ, jednocześnie
prowadził pracę oświatową i publicystyczną na terenie Śląska i Galicji,
współpracował z Tow. Szkoły Ludowej i Klubem Słowiańskim. W latach
1905–1914 redagował „Świat Słowiański”, pisał recenzje przedstawień
teatralnych do „Przeglądu Polskiego”. W 1919 został powołany na zastępcę
prof. Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1920 obronił na UJ
rozprawę habilitacją pt.
Dzieje Rosji do r. 1449
, w której m.in. przedstawił
swoją teorię cywilizacji. W latach 1922–1929 jako prof. kierował na
Uniwersytecie Stefana Batorego Katedrą Historii Europy Wschodniej.
Współpracował z „Kwartalnikiem Historycznym”, „Przeglądem
Powszechnym”, „Muzeum”, „Ateneum Wileńskim”, „Ateneum Kapłańskim”,
„Tęczą”. W 1929 został pozbawiony przez władze państwowe katedry
uniwersyteckiej i przeniesiony na emeryturę; powodem usunięcia była
najprawdopodobniej prowadzona przez K. krytyka metod sprawowania władzy
przez administrację państwową. W latach 30. K. przeniósł się do Krakowa. W
tym okresie zaczął odchodzić od tematyki historycznej na rzecz nauki o
cywilizacjach i zagadnień historyczno-religijnych. Publikował na łamach prasy
katolickiej.
Dorobek naukowy i publicystyczny K. jest znaczący: 26 książek, ponad
300 rozpraw, broszur i artykułów. Najważniejsze prace:
Jagiełło i Witold
(Kr
1893);
Głos w sprawie ludowej
(Kr 1896);
Dzieje Śląska
(Bytom 1897, Wwa
1999);
Życie i zasługi A. Mickiewicza
(Kr 1898);
Dzieje Polski
(I–II, Łódź
1902, Komorów 1997);
Dzieje Polski za Piastów
(Kr 1902, Komorów 1997);
Dzieje Polski za Jagiellonów
(Kr 1903);
Geografia historyczna
(Lw 1905);
Dzieje Rosji
(I:
Do roku 1449
, Wwa 1917; II:
Litwa a Moskwa w latach 1449–
1492
, Wl 1929; III:
Schyłek Iwana III, 1492–1505
, Lo 1984; wyd. całości: I–
Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
III, Komorów 2003
2
);
Tadeusz Kościuszko
(Pz 1917, 1922
2
, Wwa 1996);
Polskie
logos a ethos. Roztrząsania o znaczeniu i celu Polski
(I–II, Pz 1921,
Komorów 1996);
Dzieje administracji w Polsce
(Wl 1924, Wwa 1999);
O
wielości cywilizacyj
(Kr 1935, 1996; tłum. ang.
On the Plurality of
Civilizations
, Lo 1962);
Rozwój moralności
(Lb 1938, Komorów 1997);
Święci
w dziejach narodu polskiego
(Wwa 1939, 1988
3
). Pośmiertnie wydano:
Cywilizacja bizantyńska
(Lo 1973);
Cywilizacja żydowska
(Lo 1974);
O ład w
historii
(Lo 1977, Wr 1999
3
);
Państwo w cywilizacji łacińskiej. Zasady prawa
w cywilizacji łacińskiej
(Lo 1981; pod nowym tytułem:
Państwo i prawo w
cywilizacji łacińskiej
, Komorów 1997);
Prawa dziejowe
(Lo 1982, Komorów
2001). Bibliogr. prac K. znajduje się w: F. Koneczny,
O ład w historii
(Wwa
1991, 170–180); P. Biliński,
Feliks K. (1862–1949). Życie i działalność
(Wwa
2001, 209–224).
Działalność naukowa K. koncentrowała się wokół badań historycznych,
zwł. epoki średniowiecza w Polsce i Europie. Historię jako naukę K. pojmował
jako typ poznania naukowego, którego naczelnym celem jest prawda; tak
pojęta nauka historii jest rodzajem poznania nieodzownym dla właściwego
rozwoju kultury. Historia to nauka o przeszłości człowieka, nauka, którą należy
uprawiać obiektywnie i integralnie; historia „[...] nie jest to bynajmniej tylko
sam zbiór opowiadań o królach i wojnach dla zaspokojenia ciekawości. [...]
Historia jest to po prostu wytłumaczenie i wykazanie, dlaczego dziś jesteśmy
takimi, jakimi jesteśmy, a czemu nie jesteśmy inni. Nasze zwyczaje i obyczaje,
życie rodzinne, urządzenia życia publicznego, prawa, nasz język, [...] itd., to
wszystko, nie od wczoraj dopiero pochodzi, ani też nie powstało gotowe
jednego dnia, ale wyrobiło się historycznie [...]. Teraźniejszość jest dla
myślącego człowieka zagadką [...]. Tę zagadkę rozwija historia. [...] Nauka o
przeszłości jest tedy środkiem i narzędziem do pracy około przyszłości; jest
potrzebna dla postępu” (
Dzieje Polski za Piastów
, Komorów 1997, 2–3).
K. dystansował się od modelu nauk historycznych wypracowanych w
końcu XIX w. w Niemczech oraz od modelu nauk o charakterze
„medytacyjnym”, historiozoficznym typu heglowskiego. Na metodę historii
składają się, wg K., 3 zasadnicze etapy: 1) stwierdzenie istnienia (faktyczności)
danego do wyjaśnienia stanu rzeczy; 2) interpretacja tego stanu, w której
ukazuje się szereg związków przyczynowo-skutkowych; 3) wyjaśnienie faktu
Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
przez ukazanie jego cywilizacyjnego podłoża.
K. stworzył pionierskie w języku pol. systematyczne opracowanie
dziejów Rosji, w którym wykazał, że zasadniczy wpływ na kulturę ros. miała
cywilizacja turańska (mongolska), będąca do czasów współczesnych
zasadniczym czynnikiem życia publicznego ros. państwa. Znaczące jest
opracowanie przez K. genezy państwa krzyżackiego, jego charakteru, jego
polityki wobec Polski i Litwy. K. jako pierwszy na gruncie nauki pol. dokonał
systematycznego opracowania dziejów Śląska, wskazując na pol. charakter
tych ziem. Badając dzieje Polski od czasów najdawniejszych aż do XX w.,
podkreślał znaczenie cywilizacyjnych podstaw kultury pol., która od początku
była tworzona na bazie cywilizacji łac.; kultura ta, tworzona głównie przez
osoby ożywione duchem prawdy płynącym z Ewangelii, jest w swych
podstawach chrześcijańska. Badaniami nad państwem krzyżackim, a następnie
nad Prusami i Rzeszą niemiecką przyczynił się do ukazania bizantyńskich
źródeł kultury niem., zwł. w dziedzinie życia publicznego, prawa i polityki.
Badania K. pozwoliły ujrzeć w nowym świetle specyfikę tworzonych w
Europie kultur i ich cywilizacyjne podłoże. Ważne są przeprowadzone przez K.
badania cywilizacji żydowskiej, w których wykazał swoisty charakter tej
cywilizacji, osadzonej na monolatrii i idei mesjanizmu narodowego.
F
ILOZOFIA
HISTORII
I
CYWILIZACJI
. Szczególnie ważna jest K. teoria
cywilizacji, pojęta jako zwieńczenie i synteza rozważań historyczno-
filozoficznych, opozycyjna do pozytywizmu historycznego, biologizmu,
spekulacji historiozoficznej typu heglowskiego. Teorią tą zainteresowali się A.
J. Toynbee oraz A. Hilckman – popularyzator myśli K. na Zachodzie. Swe
analizy cywilizacji oparł K. na wieloletnich badaniach historycznych; naukę o
cywilizacji uważał za historyczno-filozoficzne zwieńczenie dociekań nad
ludzkimi dziejami.
Cywilizacja to, zdaniem K., metoda ustroju życia zbiorowego;
obejmuje ona zarówno dorobek materialny, jak i duchowy człowieka,
wypracowany w ciągu dziejów, a istniejący w kulturze człowieka. K. uważał,
że w dziejach ludzkości funkcjonowało ponad 20 cywilizacji, z których do dziś
przetrwały: łac., bizantyńska, turańska (o rodowodzie mongolskim), żydowska,
arab., bramińska, chiń. Każda proponuje sobie właściwe rozumienie człowieka
i spraw ludzkich, które są odzwierciedlone w tzw. quincunx (poglądy na
Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
moralność, wiedzę, zdrowie, majątek oraz proporcję-harmonię tych czterech,
przyjmowane przez członków danej cywilizacji) oraz w tzw. trójprawie (zespół
norm prawa familijnego, majątkowego i spadkowego).
W opozycji do takich badaczy, jak O. Spengler i Toynbee, K. uważał, że
cywilizacje nie muszą ulec zagładzie, ale też nie mają zapewnionego trwania.
O ich istnieniu i trwałości decyduje współmierność urządzeń powstających w
obrębie danej cywilizacji oraz ich zgodność z naturą ludzką. Cywilizacje są
dziełem człowieka, jego kultury (decyzji), a zatem ich byt opiera się na
ludzkim poznaniu, postępowaniu, wytwórczości i religijności. Za zaistnienie
cywilizacji nie odpowiada ani rasa ludzka, ani język i jego rodzaje, ani religia,
chociaż religia pełni niezwykle ważną rolę (mogą istnieć cywilizacje sakralne,
np. żydowska, bramińska). Cywilizacje różnią się między sobą pojmowaniem
czasu, rodzajem prawa (publicznego, prywatnego), stosunkiem prawa do
moralności (etyki), formami zrzeszeń, jakie w nich powstają. Specyficzną
formą zrzeszenia jest naród, który – zdaniem K. – ukształtował się w pełni
jedynie w cywilizacji łac., gdyż tylko ta cywilizacja wdraża człowieka do pełni
życia osobowego i postrzega go jako osobę, co jest koniecznym czynnikiem do
zaistnienia bytu narodowego.
K. twierdził, że dzieje ludzkości można zrozumieć dopiero na tle ciągle
rywalizujących cywilizacji. Między cywilizacjami nie ma syntez; mieszanki
cywilizacyjne są główną przyczyną konfliktów światowych. Rodzaj cywilizacji
determinuje politykę, ekonomię, prawo i państwo, formy życia rodzinnego,
publicznego i indywidualnego człowieka. Z istniejących cywilizacji tylko
cywilizacja łac. opiera się na kreacjonizmie, personalizmie, aposterioryzmie,
dualizmie prawa publicznego i prywatnego, przez co umożliwia osobowy
rozwój człowieka. Cywilizacja łac. jest dziełem Kościoła katolickiego, który
wychował ludy na narody w duchu Ewangelii i etyki katolickiej.
S
PECYFIKA
CYWILIZACJI
ŁAC
. W Europie ścierają się, zdaniem K., różne
kultury i tradycje – jednak istnieje wspólny pień cywilizacyjny, na którym
rozwijają się poszczególne kultury narodowe. Nie ma jednej cywilizacji
europejskiej – na terenie geograficznie pojętej Europy istnieją i nieustannie ze
sobą rywalizują 4 cywilizacje: łac. (zachodnia), bizantyńska, żydowska i
moskiewsko-kozacka (turańska). Cywilizacja Zachodu to cywilizacja łac., inne
cywilizacje istniejące na terenie Europy mają orientalne pochodzenie; cechą
Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
tych cywilizacji jest błędne rozumienie człowieka, jego potencjalności, dlatego
cywilizacje te wytwarzają wiele przeszkód na drodze doskonalenia człowieka;
przez swój aprioryzm, gromadnościową wizję człowieka, emanacyjne
podstawy, monizm prawny, sakralizm, rodowy charakter – zadają gwałt
człowiekowi i jego przyrodzonym prawom. Cywilizacja łac. zasadza się na
personalistycznej wizji człowieka, na obecności nauki jako wolnego i
doniosłego kulturowo typu poznania oraz na istnieniu prawa, będącego
wyrazem dobra i słuszności. Cywilizacja łac. powstała w wyniku
ewangelizacyjnej misji Kościoła katolickiego, który niosąc człowiekowi
Ewangelię, jednocześnie przyniósł skarb racjonalnego poznania (naukę
zrodzoną w kulturze gr.) i ład dobra (prawo z tradycji rzymskiej).
Zdaniem K., jedynie cywilizacja łac., proponująca obraz człowieka-
osoby, faktycznie afirmuje człowieka, zarówno w życiu indywidualnym, jak i
rodzinnym oraz publicznym; człowiek ma prawo i realną możność do realizacji
dobra prawdziwego, godziwego, jest traktowany jako wolny i rozumny
podmiot, zdolny do realizacji dobra. Podmiotowość człowieka wyraża się
przez rozumne i dobrowolne akty decyzyjne, które są spełniane w życiu
indywidualnym, rodzinnym, narodowym i państwowym; kultura Zachodu jest
pomocna w przygotowaniu i usprawnieniu człowieka do właściwego
postępowania.
K. podkreślał, że w formowaniu się cywilizacji Zachodu nie do
przecenienia jest rola Kościoła katolickiego, który we wszystkich swych
działaniach postrzegał człowieka właśnie jako osobę. Kościół katolicki
wpłynął na życie społeczne człowieka w czterech ważkich momentach,
bowiem każda misja katolicka niesie ze sobą 4 postulaty: 1) dożywotnie
monogamiczne małżeństwo; 2) dążność do zniesienia niewolnictwa przez
poszanowanie i moralny nakaz pracy; 3) zniesienie pomsty rodowej; 4)
niezawisłość Kościoła od władzy państwowej, w imię niezawisłości w
człowieku czynnika duchowego od siły fizycznej. Monogamia ugruntowała
godność kobiety, a tym samym jej wolność; nierozerwalność małżeństwa
ochrania kobietę, ale przede wszystkim służy dzieciom, które w okresie
wychowywania potrzebują stałości i wsparcia ze strony obojga rodziców.
Zniesienie niewolnictwa stało się możliwe dzięki nieodmawianiu żadnemu
człowiekowi prawa do używania rozumu oraz dzięki poszanowaniu pracy
Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • zawrat.opx.pl
  • Archiwum
    Powered by wordpress | Theme: simpletex | © Nie można obronić się przed samym sobą.