[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->VI.Wpływy kulturowe i popkulturoweKatarzyna SkonkaTwórcy pochodzenia palesty skiego a wiat ZachoduPodanie dokładnej definicji palesty skiej elity kulturalnej jest zadaniem niezwykletrudnym. Twórców, których mo na zaliczy do tej grupy charakteryzuje mnogoró ni si obywatelstwem, miejscem urodzenia, a niekiedy j zykiem ojczystym. Ludnopalesty skiego rozproszona jest po całymdo wiadcze ;pochodzeniawiecie, wa ne o rodki intelektualne wraz z ichprzedstawicielami od zawsze znajdowały si zarówno w diasporze, jak i na terenach dzisiejszejAutonomii Palesty skiej i Izraela. Naturalne jest wi c, iintelektuali ci palesty scy byli i snieustannie poddawani wpływom odmiennych kultur, nierzadko te sami na nie oddziałuj .Na przestrzeni lat wyłoniła si grupa twórców ukształtowanych przez zachodni kultur ,pozostaj cych jednocze nie rzecznikami Palestyny, adwokatami jej praw, ale tesztuki. Wartopodkre li znaczenie przedstawicieli poszczególnych gatunków. Dwaj ludzie pióra, Edward Saidi Mahmoud Darwisz, to twórcy znacz cy dla wiata arabskiego, ale równie zachodniego kr gukulturowego. Podobnie kształtuje si sytuacja nie mniej wa nego zjawiska, cho funkcjonuj cegojedynie od kilkunastu ostatnich lat, a mianowicie nowego kina palesty skiego. Młodzi re yserzybowiem, odchodz c od tradycyjnych sposobów opowiadania o bol czkach swojego narodu,zdobywaj mi dzynarodowe uznanie. Zarówno Darwisz, Said, jak i twórcy nowego filmu s pewnegorodzaju pomostem mi dzy wiatem arabskim a Zachodem. Przekaz ich dzieł umo liwia zwrócenieuwagi szerszego grona odbiorców na istotne kwestie, a tak e zaznacza obecnona kulturalnej mapie wiata.Jednym z najsłynniejszych Palesty czyków jest profesor Edward Said. Urodzonyw Jerozolimie w Mandacie Brytyjskim w 1935 roku, wi kszoZjednoczonych, gdzie realizował sidorosłego ycia sp dził w Stanachna płaszczy nie literackiej oraz akademickiej1. Za kamiePalesty czykówmilowy w jego yciu mo na uzna opublikowanie w 1978 roku ksi ki pt.Orientalizm,w którejpalesty ski pisarz stawiał odwa ne tezy dotycz ce relacji Wschód-Zachód. Koncepcje Edwarda Saidawzbudziły tyle kontrowersji, co aprobaty, wywołuj c szeroko zakrojon debat akademick2. Saidbowiem w oskar ycielskim tonie opisywał relacje mi dzy wiatem Wschodu a jego percepcji paternalistycznym traktowaniem na Zachodzie; utrzymywał, i sposób postrzegania Orientu przezzachodnich pisarzy i intelektualistów jest w znacznym stopniu ograniczony. Według Saida wszyscyoni dyskryminowali cywilizacj arabsko-muzułma sk , a sposób przybli ania zachodnim odbiorcom12A. Singh, B.G. Johnson,Interviews with Edward W. Said,Mississippi 2004, s. 124.A.A. Hussein,Edward Said: Criticism and Society,Londyn 2004, s. 12-13.148Orientu jest pewnego rodzaju nadu yciem i wypaczeniem. Spłyca si tak e znaczenie Wschodu,nadaj c mu cechy e skie, takie jak wra liwo , irracjonalizm i słabo , podczas gdy Zachódopisywany jest jako zdecydowany, m ski i silny. Wy szota miała uzasadniapanowanienad wschodnim kr giem kulturowym, narzucanie mu swoich warto ci i przekona . Saidowska ideazakłada, i ten rodzaj percepcji jest bezkrytycznie akceptowany i adaptowany przez arabskie elity.Wschód postrzega siebie tak, jak narzuca mu to Zachód3.Dzieło tego palesty skiego filozofa i j zykoznawcy spotkało si z odzewem niemalwe wszystkich kr gach kulturowych, sam Said zyskał mi dzynarodowy rozgłos. Jego twórczostanowiła podwaliny pod nowdzisiejszego pr nie rozwijaj ci posiadajone wiedzgałsinauki – zwanteoripostkolonialn . Jest ona do dniadziedzin . Według Saida przekonanie zachodnich elit,kontroli i władz . Naukowcy,o Wschodzie, dało im mo liwow szczególno ci za orientali ci, wychodz z bł dnego zało enia o swej intelektualnej wy szo ci,co według Saida wypacza sens bada , przekształcaj c Orient jedynie w materiał, dzi ki któremubadaj cy mo e wykaza sw biegłow interpretacji faktów. Idea ta jest kluczowa w rozumieniukolonializmu, a w nast pstwie postkolonializmu4.Edward Said to tak e publicysta i komentator, cz sto wypowiadaj cy si na tematbie cej polityki i trendów literackich. Pisał równie o muzyce, był utalentowanym pianist . Razemz Izraelczykiem, Danielem Barenboimem, utworzył West-Eastern Divan, młodzie oworkiestrz siedzib w Sewilli, składaj c si z muzyków z Bliskiego Wschodu. Jej członkami s młodzi ludziez Izraela, Palestyny, Jordanii i Syrii, a nawet Iranu. To jeden z przykładów realizacji marzenia Saida,by wpłynna wzajemne rozumienie kultur i w efekcie przybli y pokój5. W zwi zku ze swoimdziedzictwem – bycia Palesty czykiem yj cym w Stanach Zjednoczonych – Said próbował stanowipomost ł cz cy Zachód ze Wschodem. Ameryka ski magazyn „Time” okre lił go posła cemdo dwóch kultur, co nie wydaje si by dalekie od prawdy6.Edward Said pozostał nieustannym or downikiem sprawy palesty skiej. Jest autoremlicznych publikacji traktuj cych o konieczno ci rozwi zania kwestii palesty skiej, ale te o dramacieswoich rodaków. Agitował za samostanowieniem Palesty czyków, niezbywalnym prawemdo powrotu uchod ców, a tak e przeciw prze ladowaniom i dyskryminacji. Był równie członkiemPalesty skiej Rady Narodowej przez około dekad . Nie wycofywał si ze swojego stanowiska,chocia zdecydowane pogl dy przyczyniały si do ataków i krytyki7.C.Gill,Orientalism:AKeyConcept,http://www.qub.ac.uk/schools/SchoolofEnglish/imperial/key-concepts/Orientalism.htm, (30.06.2010).4G. Castle,Postcolonial Discourses: An Anthology,Oxford 2001, s. 74.5Fundación,http://www.barenboim-said.org/index.php?id=119, (30.06.2010).6R. Hughes,Envoy To Two Cultures: Edward Said,http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,978727,00.html,(30.06.2010).7M. Ruthven,Edward Said. Controversial literary critic and bold advocate of the Palestinian cause in America,http://www.guardian.co.uk/news/2003/sep/26/guardianobituaries.highereducation, (30.06.2010).3149Niemniej sławnym twórc palesty skim, postaci o nieocenionym wpływie na wiatarabski, na kultur , która w sposób szczególny traktuje poezj , gdzie brak wykształcenia nieprzekre la wra liwo ci na ni , jest Mahmoud Darwisz.Ten palesty ski poeta bywa nazywanym rzecznikiem całej kultury arabskiej,zachowuj cym spu cizn wielkich arabskich poetów przez szczególn trosk o j zyk. Darwisz byłjednym z wysiedle ców, zmuszonych do opuszczenia wioski rodzinnej; jemu samemu kilkadziesi t latpó niej nie pozwolono na powrót do Izraela z powodu działalno ci w OWP. Jako naoczny wiadekwygnania w swych utworach odwołuje si do uniwersalnego poczucia t sknoty za ojczyzn , stara siwykraczapoza reprezentowanie wył cznie bezpa stwowo ci palesty skiej, odwołuj c sido wszystkich narodów. Motyw utraconej ojczyzny przyniósł poecie spor sław i uznanie, wierszedotycz ce poszukiwania własnej to samo ci i przynale no ci s tymi najbardziej znanymi. DziełaDarwisza tłumaczone były na ponad 20 j zyków, s te omawiane na licz cych si uniwersytetach8.Na popularnowzbogacili poezjoprawPalesty czyka wpłyn ła równiewspółpraca z muzykami, którzymuzyczn . Liba ski artysta Marcel Khalife jest jednym z twórcówzainspirowanych Darwiszem; dzi ki swej muzyce nadaje poezji nowy wymiar9. Ponadto Darwiszwzi ł udział w projekcie ID –To samoduszy,zainicjowanym przez norweskiego artyst ThomasaHoegha. Palesty czyk pojawia si tam w roli narratora obok – mi dzy innymi – Vanessy Redgrave.Poeta recytuje wiersz zatytułowany „ ołnierz ni cy o białych liliach”, którego treopiera sina rozmowie podmiotu lirycznego z izraelskim ołnierzem, co w momencie powstania utworu, w roku1967, było posuni ciem wzbudzaj cym du e emocje. Performance, który narodził si w 2006 roku,obecnie przedstawiany jest w Wielkiej Brytanii10.Mimo zaanga owania palesty skiego literata w polityk , ameryka ska fundacja Lantananagrodziła go, podkre laj c tym samym jego odwagw artykułowaniu sprzeciwu wobecniesprawiedliwo ci, ale te d enia do zbli enia Palesty czyków i Izraelczyków11.Co ciekawe, Mahmoud Darwisz posiada w swym dorobku epizod filmowy. Wyst piłbowiem u Jean-Luca Godarda wNotre Musique.Ten awangardowy francuski re yser obsadziłDarwisza w roli samego siebie, poety, rozmawiaj cego z młod dziennikark na temat wojny12. Niejest to jedyne powi zanie poety z francuskimi artystami – francuska re yserka Simone Bitton,laureatka nagrody Cesara, sfilmowała dokumentaln biografi Darwisza13.Kino mog ce nosiprzydomek „palesty skie” miało swój pocz tek w latach30. XX wieku, jednak w zwi zku z rozpocz9ponad dekad pó niej wojn arabsko-izraelsk jegorozwój stracił impet. Dopiero po roku 1967 powstało kino palesty skie, dotowane przez organizacjeN. Handal,Mahmoud Darwish: Palestine's Poet of Exile,(30.06.2010).Biography. Mahmoud Darwish,http://www.marcelkhalife.com/?page_id=2, (30.06.2010).10Henrick Ibsen & Mahmoud Darwish,http://www.identityofthesoul.com/Identity_of_the_Soul_Poetry.html, (30.06.2010).112001 Lannan Cultural Freedom Prize awarded to Mahmoud Darwish,http://www.lannan.org/lf/cf/detail/mahmoud-darwish-awarded-2001-cultural-freedom-award, (30.6.2010).12D. Thompson,Godard’s Haunting ‘Musique’,http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A51644-2004Dec9.html,(30.06.2010).13Biography: Mahmud Darwish,http://www.mahmouddarwish.com/english/biography.htm, (30.06. 2010).98150takie jak Fatah czy Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny. Ze wzgl du na konotacje politycznepowstawały prawie wył cznie filmy dokumentalne, opisuj ce walk zbrojn i opór przeciw Izraelowi.Jedynym obrazem fabularnym byłPowrót do HajfyKassema Hawala z 1982 roku. Wówczas przemysłfilmowy opierał si na współpracy jedynie z krajami arabskimi, b d c zwi zanym z Bejrutem czy teBagdadem. Jego zasi g był wi c ograniczony14. Od pocz tku lat 90. mo emy zaobserwowa nowezjawisko – wyłania si młody film palesty ski, zwane niekiedy „kinem post-rewolucyjnym” i opisanyprzydomkiem „indywidualistyczny”. Okre lenia te odnosz si do specyfiki powstawania filmów –zazwyczaj obrazy powstaj przy udziale mi dzynarodowych rodków, s finansowane z ró nychródeł, prawie nigdy wył cznie arabskich15. Twórcy nie stroni od odniesiedo innych kr gówprzeszedłkulturowych. Sposób prezentowania poszczególnych motywów i w tków równiediametraln zmian . Nowe kino cechuje paraboliczno , swoista gra z widzem, brak dosłowno ci,pojawiaj si nawet elementy fantastyki. Pomimo wielu zmian, filmy nie uciekaj od tematówtrudnych, niemal zawsze problematyka polityczno-społeczna znajduje uj cie w dziełach twórcówpochodz cych z Palestyny16. W przeciwie stwie do filmów o fedainach, nowe kino jest du o bardziejprzyst pne dla niearabskiego widza, co nie pozostaje bez wpływu na jego odbiór poza Palestyn .Istnieje jednak szereg trudno ci, jakie owo „kino post-rewolucyjne” napotyka. Cz stokwestiproblematycznstanowi przynale nogeograficzna. Mianem palesty skich okre la sibowiem dzieła jedynie współtworzone przez osoby maj ce jakikolwiek zwi zek z Palestyn lub teo niej opowiadaj ce. Dylematem jest równie dokładne okre lenie miejsca pochodzenia filmu. Jednymz najgło niejszych przykładów jest oscarowa nominacja filmu z 2006 roku pt.Zaraz Raj.Film,nominowany do tytułu najlepszego dzieła zagranicznego, pocz tkowo zgłoszony został jako pozycjaz Palestyny. Jako taki otrzymał wcze niej Złoty Glob. Akademia jednak, po serii protestów ze stronyizraelskiej, postanowiła zmieni pa stwo pochodzenia na „Autonomi Palesty sk ”. Spotkało si toze sprzeciwem Haniego Abu Assada, re yseraZaraz Raj,dla którego ów gest oznaczał policzekwymierzony narodowi palesty skiemu. Ko cowym wynikiem sporu było okre lenie kraju jako„Terytoria palesty skie”17. Film ostatecznie nie uzyskał nagrody.Nale y doda , i opisana sytuacja pokazuje zło onoczynników warunkuj cych stanpalesty skiego kina. Produkcja filmuZaraz Rajzostała uko czona głównie dzi ki funduszomeuropejskim, sam re yser posiada obywatelstwo izraelskie, wyemigrował jednak do Holandiiw bardzo młodym wieku18.Zaraz Rajopowiada histori dwóch zaprzyja nionych Palesty czyków, planuj cych ataksamobójczy. Widz jest wiadkiem ostatniej doby, jaka dzieli m czyzn od wyznaczonej daty zamachu.Jest to głos oferuj cy inny rodzaj spojrzenia na arabskich zamachowców, motyw, który nie był1415N. Getz, G. Khleifi,Palestinian Cinema: Landscape, Trauma and Memory,Edynburg 2008, s. 15-23.Ibidem, s. 33.16H. Naficy,An Accented Cinema: Exilic and Diasporic Filmmaking,Princeton 2001, s. 116-118.17Paradise Now,http://www.spiritus-temporis.com/paradise-now/controversies.html, (30.06.2010).18N. Gertz, G. Khleifi, op. cit., s. 193.151wcze niej rozwijany. Paradoksem wydawa si mo e styl, w jakim utrzymany jest obraz. Chociatematyka dotyka sfery niezwykle wra liwej – drogi, jak przebywa desperat decyduj cy si zostaszahidem oraz jego motywów –Zaraz Rajnie ucieka si do truistycznych wyja nieb d tenarodowej propagandy. Ekranizacji tej daleko do w tków orientalnych, przepełniaj j natomiastsymbole i metafory. Abu Assad nie stosuje podziału na dobro i zło, zastan rzeczywistowiele odcieni szaro ci. Re yserowi udało siprzedstawiwycinekcechujewiata bardzo cz stodemonizowanego i niezrozumianego, nie trac c przy tym na walorach artystycznych i poetycko ci19.Zaraz Rajodniósł zauwa alny sukces, zwłaszcza na Zachodzie, zdobywaj c pozawcze niej wspomnianym Złotym Globem, Złotego Nied wiedzia na festiwalu w Berlinie – ł cznietrzyna cie nagród i osiem nominacji20.Krytycy filmowi stawiali pytanie o przyczyny popularno ci tego filmu, kiedy dziełomjako ciowo lepszym nie powiodło si w a takim stopniu. Odpowiedzi mo e by struktura obrazu.Budowa dzieła jest bowiem dwudzielna, pierwsza czto utrzymana w hollywoodzkim stylu pogoi emocjonuj cy koniec miały byto długie przygotowywanie ataku, za drugaza bohaterem. Stopniowe budowanie napi ciaczynnikiem warunkuj cym sukces. Zaczerpni cie wzorówz zachodniej kinematografii okazało si by wi c skutecznym zabiegiem21.Obrazem, który w wielu kwestiach przypominaZaraz RajjestBoska InterwencjaEliSulejmana. Jego dzieło równie opiera si na paraboli, jest pewnego rodzaju gr z widzem. Filmto opowieo zwi zku Palesty czyka z Jerozolimy z kobietpochodz c22z Ramallah, którymna przeszkodzie staj ograniczenia spowodowane izraelsk okupacj. Tak jak w Zaraz Raj, twórcyzaczerpn li inspiracj z zagranicznych produkcji – w tym wypadku jest to analogia do filmuMatrix,ze scenami walki i spowolnionej akcji, u ytych do pokazania surrealistycznego starcia głównejbohaterki z izraelskimi ołnierzami23.Boska Interwencjapoprzez humor i parodi stwarza ró norodnoznacze , tzw. trzeciprzestrze , która istnieje mi dzy j zykami, narodami i ich kulturami. Owa przestrze mo e byznaleziona we wszystkich filmach Sulejmana, nawet w tych aspiruj cych do przekazania jedynie tre cinarodowych24.Nieco innym dziełem jestSól tej ZiemiAnnemarie Jacir, zgłoszona do konkursuoscarowego. Re yserka, wnuczka wysiedle ców palesty skich, wi kszoswegoycia sp dziław USA, gdzie zacz ła sw przygod z filmem.Sól tej Ziemito historia Amerykanki palesty skiegopochodzenia. Dziewczyna dowiedziawszy si , i jej dziadek pozostawił oszcz dno ci w banku, którydo dnia dzisiejszego posiada sw fili , decyduje si na powrót do Autonomii Palesty skiej, by odebrawłasno1920rodzinn . W trakcie podró y bohaterka spotyka Palesty czyka, dla którego najwi kszymIbidem, s. 193-194.Awards for Paradise Now,http://www.imdb.com/title/tt0445620/awards, (30.06.2010).21N. Gertz, G. Khleifi, op. cit., s. 194.22J. Wood,Talking Movies. Contemporary World Filmmakers in Interview,Londyn 2006, s. 216-217.23N. Gertz, G. Khleifi, op. cit., s. 179.24Ibidem, s. 96-98.152 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |