POSTĘPOWANIE KARNE

WPROWADZENIE

POSTĘPOWANIE KARNE- prawnie uregulowana działalność uczestników tego postępowania zmierzająca do realizacji przepisu prawa karnego materialnego.

Synonimy tego pojęcia ( aczkolwiek używane czasem w nieco innym znaczeniu ):

a) PROCES KARNY- konkretny, w odróżnieniu od abstrakcyjnego ( czyli postępowania karnego ),

b) PROCEDURA KARNA- gdy chodzi o kwestię, jak stosować przepisy.

Z definicji postępowania karnego wynikają trzy elementy:

1) jest to działalność prawnie uregulowana,

FUNKCJE ( RODZAJE DZIAŁALNOŚCI PROCESOWEJ ) POSTĘPOWANIA KARNEGO

a) ŚCIGANIE I OSKARŻANIE:

- policja- może tylko ścigać,

- prokurator- może ścigać i oskarżać

Cel- doprowadzenie do tego, by każda osoba poniosła odpowiedzialność,

b) OBRONA

Cel- aby uzyskać dla oskarżonego jak najkorzystniejszy efekt bez względu na to, czy na takowy zasłużył

NIEWINNY- nie ten, kto nie dopuścił się danego przestępstwa, ale ten, co do którego nie ma dowodów, iż się go dopuścił albo też są, ale są one zbyt słabe.

c) ORZEKANIA

Cel- rozstrzyganie w przedmiocie procesu

- sąd,

- prokurator ( umorzenie postępowania przygotowawczego )

d) WYKONYWANIA ROZSTRZYGNIĘĆ ( pochodna względem 3)- regulowana w kkw- wykonanie wyroku, tymczasowego aresztowania itd.

Proces karny musi być trój- podmiotowy. Każda z trzech funkcji ( a, b, c ), musi należeć do innego podmiotu.

Inaczej było w średniowieczu- sędzia ( inkwirent ) wszczynał postępowanie ( funkcja ścigania ), był oskarżycielem ( funkcja oskarżania ), bronił ( funkcja obronna ) i następnie rozstrzygał ( funkcja orzekania ), Obecnie każda z tych funkcji jest przypisana komu innemu. Jeśli te funkcje próbuje się łączyć, to przypomina to proces inkwizycyjny.

Pewnym wyjątkiem jest tu postępowanie z nieletnimi- nie ma prokuratora, sędzia pełni funkcję oskarżycielską, ścigania i orzekania, jest natomiast osobny obrońca. Przedmiotem takiego postępowania nie jest jednak odpowiedzialność nieletniego ( bo takiej nie ponosi ), chodzi o pomoc nieletniemu. Choć jest to proces o popełnienie czynu zabronionego, nie jest on procesem karnym. Istotą jest:

- czy nieletni popełnił dany czyn zabroniony?

- jaki środek jest niezbędny?

2) jest to działalność UCZESTNIKÓW tego postępowania

3) cel: jest nim realizacja przepisów prawa karnego materialnego:

- jest w stosunku do prawa karnego materialnego wtórne,

- pełni wobec niego rolę służebną

PRZEDMIOT POSTĘPOWANIA KARNEGO-

a) koncepcja niemiecka-  roszczenie, jakie realizuje państwo w stosunku do sprawcy przestępstwa, krytyka:

- są przecież przestępstwa prywatnoskargowe,

- definicja upodobnia postępowanie karne do postępowania cywilnego

b) przestępstwo, krytyka:

- sprawca czynu zabronionego może być niewinny,

c) kwestia odpowiedzialności karnej sprawcy czynu zabronionego

- czy miał miejsce czyn zabroniony?

- czy spełnia on znamiona przestępstwa?,

- kto jest sprawcą tego przestępstwa?,

- czy ta osoba może ponieść odpowiedzialność?,

- jaką odpowiedzialność należy mu przypisać?

WYKŁADNIA PRZEPISÓW POSTĘPOWANIA KARNEGO

1) ze względu na podmiot:

a) autentyczna ( legalna )- podaje ją sam ustawodawca ( np. żołnierz - osoba pełniąca czynną służbę wojskową ),

b) sądowa- interpretacja przepisów zaprezentowana przez sądy w:

- konkretnych sprawach ( uchwałą SN jest w danej sprawie wiążąca- Art. 441 §3 ).

- sprawach abstrakcyjnych ( ustawa SN przewiduje instytucję pytań prawnych- prawo do ich wniesienia przysługuje I Prezesowi SN, RPO ) mających za przedmiot interpretację przepisu. Jeśli uchwałą zostanie podjęta w pełnym składzie, to ma faktycznie charakter wiążący ( moc zasady prawnej )- sądy nie mają obowiązku jej przestrzegania, ale pewne jest, że w razie odstępstwa od niej, ich wyrok zostanie skasowany,

- sąd odwoławczy, jeśli wyrok uchyli i przekaże sprawę do ponownego rozstrzygnięcia, może udzielić wskazań odwoławczych ( interpretacja przepisu )- jest ona wiążąca

c) doktrynalna ( przez naukę )- przedstawienie zdaniem autora prawidłowej interpretacji przepisów, powołują się na nią sądy. Wówczas niewiążąca wykładnia doktrynalna może przeistoczyć się w wiążącą faktycznie wykładnię sądową

2) ze względu na metodę:

a) językowa ( gramatyczna )- tak jak przepis brzmi, ze względu na regułę języka polskiego ( np. spójniki "lub", "albo" ). Jest całkowicie wystarczająca, chyba że prowadzi do:

- rozwiązań absurdalnych,

- dwóch możliwych rozwiązań,

b) systemowa- gdzie przepis jest usytuowany, w której części, dziale?,

c) celowościowa-  badamy ratio legis tego przepisu, uzasadnienia do aktów prawnych, nowel,

d) logiczna- posługujemy się metodami logicznego rozumowania ( a contrario, a fortiori ).

Przykład:

- można aresztować osobę, co do której przypuszcza się, iż popełniła przestępstwo, to tym bardziej można zatrzymać osobę, która na pewno je popełniła

- apelację można wnieść w szczególności wtedy, gdy uważa się, iż orzeczona kara jest niewspółmierna do czynu. A jeśli środek karny? Wydaje się, że tak, bo przecież środek karny jest łagodniejszy od kar.

ŹRÓDŁA PRAWA POSTĘPOWANIA KARNEGO

1) KODEKS POSTĘPOWNIA KARNEGO z 1997, obowiązywał od 01.09.1998 )

- w 99.9% normy procesowe,

- pozostałe to normy procesowe- np. możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary w wyniku porozumienia z prokuratorem,

2) KODEKS KARNY z 1997 i inne ustawy karne,

- w 99% normy materialne,

- pozostałe to normy procesowe ( np. kiedy przestępstwo jest ścigane na wniosek, kiedy z urzędu, kiedy z urzędu na wniosek, kiedy jest zbrodnią, występkiem ),

3) USTAWY USTROJOWE

- ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora ( immunitet poselski )

- prawo o ustroju sądów powszechnych ( sędziowski ),

- ustawa o radcach prawnych ( radcowski ),

- prawo o adwokaturze ( adwokacki ),

4) KONSTYTUCJA RP,

5) USTAWY ADMINISTRACYJNE- regulują pewne kwestie w ten sposób, że wpływają na procedurę karną:

- ustawa o kosztach sądowych,

- ordynacja podatkowa,

- kodeks karny skarbowy,

- ustawa o Policji,

- ustawa o Kontroli Celnej ( głównie przekazanie materiałów zarekwirowanych do sądu jako dowodów w procesie ).

GWARANCJE PROCESOWE- te instytucje prawa karnego procesowego, stworzone po to, by chronić określony interes procesowy strony lub innego uczestnika postępowania albo wymiaru sprawiedliwości,

1) jeśli gwarancje wymiaru sprawiedliwości- wszystkie te, które ingerują w sferę praw obywatelskich ( np. zajęcie korespondencji, pozbawienie wolności ),

2) jeśli gwarancje strony/innego uczestnika- wszystkie, te, które ograniczają możliwość ingerencji w sferę praw obywatelskich. Dotyczą:

a) oskarżonego:

- prawo do obrony,

- ograniczenie możliwości aresztowania,

b) świadka (

- osoba najbliższa oskarżonemu może odmówić składania zeznań

Należy więc wypośrodkować między różnymi dobrami chronionymi, np. przy odmowie składania zeznań co jest ważniejsze:

              - interes rodziny,

              - interes państwa ( oba są konstytucyjnie chronione ),

- duchowny jest zwolniony z obowiązku zeznawania na okoliczności, o których dowiedział się na spowiedzi ( swoboda wyznania - państwo musi się liczyć z kanonami tego wyznania- np. tajnej spowiedzi ).

c) obrońcy oskarżonego ( tajemnica adwokacka )

W socjalizmie negowano gwarancje procesowy innych uczestników postępowania ( dobro jednostki = dobro państwa ). W Rosji do tej pory można ( fakultatywne ) przesłuchać duchownego na okoliczności, o których dowiedział się na spowiedzi. Wg np. koncepcji francusko- niemieckiej obrońca, który broni oskarżonego, który rzeczywiście dopuścił się przestępstwa, to poplecznik.

NACZELNE ZASADY PROCESOWE

Naczelne zasady procesowe- podstawowe, swoiste normy, określające główne cechy procesu, wskazujące i podkreślające to, co na tle całokształtu przepisów jest ważniejsze i ogólniejsze w stosunku do szczegółów mniej istotnych.

              a. znaczenie dla stosowania prawa- mają charakter ogólnych dyrektyw wykładni               wynikających z całokształtu przepisów, oświetlają drogę wykładni, wskazują jej kierunek i sposób wyjaśniania wątpliwości, wydatnie pomagając w znalezieniu prawidłowych               rozwiązań procesowych

              b. znaczenie dla nauki prawa- wyrażają to, co na tle przepisów jest najważniejsze i najogólniejsze

              c. stwarzają odpowiednie warunku analizy historycznej i porównawczej.

Zasada

a. w znaczeniu empirycznym ( odnosi się do rzeczywistości, faktów, opisywanych stwierdzeń- reguła, to, co występuje najczęściej, co jako prawidłowość przeważa, co przeciwstawia się wyjątkowi,

b. w znaczeniu normatywnym ( odnosi się do tego, co powinno być lub co jest dozwolone ) dyrektywa pewnego zachowania się, jako swoista norma zobowiązująca lub uprawniająca-               temu rozumieniu dajemy pierwszeństwo.

Przykład: zasada legalizmu- formułuje pewien obowiązek zachowania- działania na podstawie i w granicach prawa.

Podział zasad procesowych

1. w znaczeniu abstrakcyjnym- ogólna idea, abstrakcyjny schemat, wskazujący możliwy sposób i kierunek rozwiązania określonego zagadnienia procesowego. Zazwyczaj takiemu kierunkowi można przeciwstawić inny kierunek rozwiązania tego samego zagadnienia, co prowadzi do sformułowania innej, przeciwstawnej odrębnej zasady.

Tworzy się więc pary zasad przeciwstawnych, będących dwoma przeciwnymi biegunami unormowania danego zagadnienia, np.

Przykład:

                            zasada tajności ← dostęp do procesu → zasada jawności

                            zasada skargowości ←              wszczęcie postępowania → zasada postępowania z urzędu

                            legalna ocena dowodów ← ocena dowodów → swobodna ocena dowodów.

Do odpowiedniej zasady abstrakcyjnej sięgnąć może każdy ustawodawca, jednakże zasada abstrakcyjna- ze względu na swą krańcowość- niemal nigdy nie nadaje się do przeniesienia jej w pełnej ( idealnej ) postaci do ustawy.

Przykład: chociaż formułujemy zasady jawności i tajności, to sam proces, już z logicznego punktu widzenia, nie może być ( w aspekcie zewnętrznym i wewnętrznym ) całkowicie tajny ani całkowicie jawny.

2. w znaczeniu konkretnym- odpowiednia ( jednoimienna ) zasada abstrakcyjna w postaci takiej, w jakiej zaakceptowana została i ujęta w danym systemie procesowym.

To zasada abstrakcyjna, wtłoczona w ramy obowiązującego ustawodawstwa, przykrojona do konkretnych możliwości jej realizacji.

Zasady abstrakcyjne cechuje więc idealizm, a zasady konkretne- pragmatyzm.

Z dwóch przeciwstawnych zasad abstrakcyjnych w danym systemie procesowym obowiązywać może jako konkretna tylko jedna zasada, zgodnie z regułami logiki.  Mogą jedynie występować, obok zasady normy szczególne wprowadzające odstępstwa, wyjątki na rzecz abstrakcyjnej ( a nie konkretnej ) normy przeciwstawnej.

Przykład: obowiązuje zasada kontradyktoryjności jako zasada konkretna, ale pewne przepisy wprowadzają wyjątki od niej na rzecz zasady śledczości ( jako zasady abstrakcyjnej ).

Pojęcia zasad abstrakcyjnych i konkretnych nie odnoszą się tylko do procesu- istnieje abstrakcyjne pojęcie sprzedaży, poręki, pożyczki, najmu, stanu wyższej konieczności. apelacji, kasacji.

Inny pogląd- prof. M. Cieślak- który rozróżnia

1. zasady dominujące ( które są stosowane w przeważającej części stanów faktycznych )

2. zasady uzupełniające ( które są stosowane tylko w określonych stanach faktycznych, w których nie stosuje się zasady dominującej )

1. zasady prawnie zdefiniowane- takie, których definicje lub podstawowy zarys są zawarte w obowiązującym ustawodawstwie, zwłaszcza w jednym, specjalnym przepisie.

2. zasady prawne niezdefiniowane- takie, których obowiązywanie wynika również z całokształtu ( ogółu ) przepisów ich dotyczących, ale co do których brak jest specjalnych przepisów wprost je określających.

ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ ( OBIEKTYWNEJ )-

Art. 2 §2- podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.

PRAWDA- sąd o rzeczywistości z nią zgodny.

PRAWDZIWOŚĆ- właściwość tego sądu wyrażająca się w tym, że jest on zgodny z rzeczywistością.

PRAWDZIWE USTALENIA FAKTYCZNE- takie, które zostały udowodnione, tzn. zarówno obiektywnie jak i subiektywnie można przyjąć, że sąd przeciwny na ten temat będzie niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny ( metodą nie wprost ).

Przykład ( sprzed 30 lat ): oskarżony o uprowadzenie i zabójstwo uprowadzonej. Co do uprowadzenia nie było wątpliwości, natomiast wątpliwości pojawiły się co do zabójstwa- nie odnaleziono zwłok. Oskarżony mieszkał w pobliżu bagien, więc najprawdopodobniej utopił ofiarę, ale jak to udowodnić. Sprawę kilkakrotnie przekazywano do ponownego rozstrzygnięcia, wreszcie po 6 razach sąd II instancji skazał sprawcę jedynie za uprowadzenie. Nie byliśmy w stanie udowodnić, iż to on dopuścił się zabójstwa. Zwłaszcza, że uprowadzono brała leki i być może zmarła w sposób naturalny- po uprowadzeniu nie miała ich przy sobie.

UDOWODNIENIE- polega na tym, iż prawdopodobieństwo, iż jakieś zdarzenie rzeczywiście wystąpiło, jest bliskie jedności lub jej równe.

UPRAWDOPODOBNIENIE- polega na tym, iż fakt zajścia rzeczywiście jakiegoś zdarzenia nie jest wykluczony ( tzn. iż taki fakt mógł, ale nie musiał mieć rzeczywiście miejsce ).

Zasada:

1. przy ustaleniach niekorzystnych dla oskarżonego- udowodnienie

2. przy ustaleniach korzystnych dla oskarżonego- uprawdopodobnienie

Przykład: oskarżony twierdzi, iż złożył zeznania pod przymusem, był bity. Musi to uprawdopodobnić, wykazać, że nie jest wykluczone to, co mówi. Np. zeznania współwięźnia- iż oskarżony z przesłuchania wyszedł potłuczony. Teraz prokurator musi udowodnić że oskarżony nie był bity na przesłuchaniu ( np. potłukł się na drodze ). Co i tak nie oznacza winy oskarżonego.

Tak więc

1. wyrok skazujący/umarzający warunkowo- mus opierać się na udowodnionej winie

2. wyrok uniewinniający

              a. albo oskarżony sam udowodni, że jest niewinny ( co zdarza się rzadko- np. przedstawi               mocne alibi )

              b. albo nie można mu udowodnić popełnienia czynu ( nie ma dowodów ) ( co zdarza się               najczęściej ).

Ujęcie komparatystyczne

1. procedura angloamerykańska- nie ma zasady prawdy obiektywnej. Zadaniem sądu nie jest poczynienie prawdziwych ustaleń, ale rozstrzygnięcie która ze stron ma rację, na podstawie przedstawionych dowodów. Jest oczywiście domniemanie niewinności i to prokurator ma przedstawić dowody nie budzące wątpliwości- ale wystarczy, że wykaże on winę oskarżonego

ponad wszelką wątpliwość ( beyond reasonable doubts ).

Sąd nie zadaje żadnych pytań ( co najwyżej uchyla je )- dowód ma przedstawić strona, aby przekonać sąd. Jeśli oskarżony przyznaje się do winy, to sąd może się zgodzić, nie będzie więc sprawdzał, czy przyznanie nie budzi wątpliwości ( w Polsce- musi to zbadać )- zob. przyznanie się oskarżonego do winy i zasada confessio est regina probationum.

2. procedura kontynentalna- niezbędne zastrzeżenia w przepisach, że skracanie postępowania jest możliwe, jeśli wina i sprawstwo nie budzi wątpliwości ).

ZASADA OBIEKTYWIZMU ( BEZTRONNOŚCI ) ( Art. 4 )

Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające

1. na korzyść oskarżonego jak i

Przykład: nie wolno odrzucać wniosków dowodowych oskarżonego. Oddala się tylko w dokładnie określonych wypadkach.

2. na niekorzyść oskarżonego

Zasada ta służy realizacji zasady prawdy obiektywnej, bo trudno oprzeć rozstrzygnięcie na prawdziwych ustaleniach faktycznych, jeśli się nie ustali prawdy, a trudno ustalić prawdę, jeśli nie uwzględnia się wszystkich okoliczności ( nie jest się obiektywnym ).

Konsekwencja naruszenia zasady- → względna przyczyna odwoławcza.

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI

1. skodyfikowana pośrednio

2. pozytywnie

Proces ma być sporem między stronami przed niezależnym organem

- są dwie różne strony, każda z nich może kontratakować drugą,

- oświadczenia składane przez strony mają równą wagę i są tak samo ważne,

- takie same są terminy na skarżenie się na decyzje, składanie wniosków.

Dopiero w niektórych wypadkach oskarżony jest uprzywilejowany (np. głos końcowy- favor defensionis).

Zasada ta występuje w dwóch postaciach:

a) z elementem oficjalności-

              - możliwość przeprowadzanie dowodów z urzędu

              - przy przeprowadzaniu dowodów sąd ma możliwość zadawania pytań ( i to poza kolejnością

              - sąd z urzędu może podnieść sprzeciw.             

b) czysta ( w common law )- sąd nie ingeruje, jedynie słucha, nie może działać z urzędu ( może jedynie podtrzymać sprzeciw na zadane pytanie ).

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

Skodyfikowana pośrednio

a) sąd powinien orzekać wyłącznie na podstawie dowodów przeprowadzonych w postępowaniu przed sądem

A contrario- nie wolno oprzeć się na dowodach, których w ogóle nie przedstawiono.

b) sąd powinien bezpośrednio zetknąć się z dowodem:

Wyjątek:

              - odczytywanie protokołów,

              - uznanie treści dokumentów za ujawnione bez ich odczytywania

c) korzystanie z dowodów pierwotnych ( z pierwszego źródła

Wyjątek: z dowodów pochodnych korzysta się, gdy jest to konieczne dla realizacji zasady prawdy obiektywnej

- nie ma dowodu pierwotnego

Przykład:

...