LECH MORAWSKI                            WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

LECH MORAWSKI

* * *    SKRYPT   * * *

ROZDZIAŁ II: POJĘCIE PRAWA I JEGO FUNKCJE

1. POJĘCIE PRAWA

Ø      Pojmowanie „prawa” przez różne kierunki filozoficzno prawne

·         Realizm prawniczy – prawo jako

®    zbiór przepisów prawnych zawartych w tekstach prawnych (prawo w książkach),

®    zbiór decyzji faktycznie podejmowanych przez sędziów i urzędników (prawo w działaniu),

·         Psychologiczna koncepcja Leona Petrażyckiego

®    prawo to pewne przeżycie psychiczne człowieka

·         Prawo natury

®    zbiór norm słusznych, które wynikają z tak lub inaczej rozumianej natury człowieka

Ø      Pojmowanie „prawa” przez POZYTYWIZM PRAWNICZY

·         Koncepcja pozytywistyczna w największym stopniu kształtuje praktykę tworzenia i stosowania prawa

·         J. AUSTIN, ojciec pozytywizmu anglosaskiego (Lectures on Jurisprudence, 1832) twierdzi, że prawo to rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu (teoria imperatywu) – TWARDY POZYTYWIZM

®    Wg tej teorii elementami konstytutywnymi prawa są:

1.      rozkaz

2.      suwerenność władzy

3.      obowiązek wykonania

4.      sankcja przymusu

®    Prawo i moralność to dwa różne i niezależne od siebie porządki normatywne – teza o rozdziale prawa i moralności: nawet najbardziej niemoralne prawo nie przestaje być obowiązującym prawem dopóki nie uchyli go sam prawodawca

®    Nieodłącznym elementem prawa jest fakt, że na straży jego norm stoi przymus państwowy (z tego powodu prawo międzynarodowe publiczne nie jest prawem, a tylko formą pozytywnej moralności)

·         H. L. A. HART, przedstawiciel współczesnego pozytywizmu, (The Concept of Law, 1961) - MIĘKKI POZYTYWIZM, dokonał krytyki poprzednika:

®    Prawo ≠ zbiór rozkazów, prawo = zbiór norm ogólnych (rozkaz to dyrektywa jednostkowa)

®    Przymus państwowy chroni ogół norm, a nie poszczególne z osobna (istnieją normy pozbawione sankcji), ponadto dla Austina modelem było prawo karne (przymus fizyczny), a nie cywilne

®    Wg Harta prawo nie da się jednoznacznie zdefiniować, gdyż jest zjawiskiem złożonym i obejmuje normy różnego rodzaju (prawo stanowione i zwyczajowe, wewnętrzne i międzynarodowe publiczne, karne i cywilne)

®    Prawo to zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy

®    PRAWO, PAŃSTWO I PRZYMUS – nierozerwalny trójkąt dla pozytywistów

·         Polska: TK – źródłem prawa w Polsce są wyłącznie normy zawarte w aktach normatywnych wydawanych przez upoważnione do tego organy państwa (koncepcja pozytywistyczna)

Ø      Pojmowanie „prawa” przez koncepcje nie-pozytywistyczne (oparte na krytyce pozytywizmu, a w szczególności tezy rozdziale prawa i moralności)

·         SZKOŁY PRAWA NATURY – a także R. Dworkin, G. Radbruch

®    Katolicka koncepcja prawa natury – pisma św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu

®    Laicka koncepcja prawa natury – L. Fuller (Moralność prawa, 1978)

§         Obok prawa pozytywnego, którego źródłem są akty władzy państwowej, istnieje jeszcze prawo natury, którego ostatecznym źródłem jest albo bóg (doktryna katolicka) albo właściwości natury człowieka (Grocjusz, Hobbes, Locke) lub zasady współżycia w społeczeństwie (L. Fuller)

§         Pojęcie prawa nie wyczerpuje się w pojęciu wydawanych przez organy państwowe aktów normatywnych

§         Składnikiem każdego prawa są elementarne zasady sprawiedliwości i racjonalności, bez względu na zawarcie ich w tekście prawnym czy też nie

®    Do zasad prawa natury nawiązywała Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948) i Trybunał Norymberski

Ø      Spór miedzy pozytywistami a nie-pozytywistami

·         Lex – normy zawarte w tekstach prawnych (ustawach, aktach podustawowych i precedensach)

·         Ius – normy zawarte w tekstach prawnych oraz zasady sprawiedliwości czy moralności politycznej, które uważa za wiążące nawet wtedy, gdy nie zostały zapisane w żadnym tekście prawnym

®    Dla pozytywistów prawo = Lex

®    Dla nie-pozytywistów prawo = Ius

·         Prawo przedmiotowe to prawo pozytywne – ogół aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie.

·         Prawo podmiotowe to ogół uprawnień, które na różnych zasadach przypisujemy jednostce.

®    Pozytywiści – jednostka nie może mieć żadnych innych uprawnień poza tymi, które przyznało jej państwo, źródłem prawa podmiotowego jest prawo przedmiotowe

®    Nie-pozytywiści – kategoria prawa podmiotowego jest pierwotna wobec prawa przedmiotowego; jednostka ma pewne prawa bez względu na to czy państwo gotowe jest je uznać czy też nie – posiadanie praw przyrodzonych

2. PRAWO WEWNĘTRZNE A MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

·         Złożoność zjawiska prawnego, a co za tym idzie, brak jednoznacznej charakterystyki prawa, a jedynie podanie cech dla niego charakterystycznych (typologiczne określenie pojęcia prawa)

Ø      Porównanie prawa wewnętrznego i międzynarodowego

·         Prawo wewnętrzne – reguluje stosunki na terytorium danego państwa,

·         Prawo międzynarodowe publiczne (prawo traktatowe) – normuje stosunki między państwami

PRAWO WEWNĘTRZNE

PRAWO MIĘDZYNARODOWE

Podmioty

Osoby fizyczne, prawne, instytucje

Państwa, organizacje międzynarodowe, w kontekście niektórych traktatów także osoby fizyczne

Źródła

Kreowane jednostronnie przez organy państwowe (ustawy, precedensy sądowe)

Powstają w drodze umów dwustronnych lub wielostronnych (konwencje lub traktaty)

Sankcje

Przymus

Dobrowolne  i wzajemne wykonywanie przyjętych zobowiązań; w szczególnych przypadkach sankcje gospodarcze, użycie sił zbrojnych /mniejsza skuteczność/

·         Teorie dotyczące wzajemnych relacji:

1.      Dualistyczna – prawo międzynarodowe i wewnętrzne to dwa całkowicie różne i od siebie niezależne porządki prawne; brak możliwości konfliktu między nimi /znaczenie historyczne/

2.      Prymatu prawa wewnętrznego – w razie konfliktu norm prawa międzynarodowego z normami prawa wewnętrznego pierwszeństwo mają normy prawa wewnętrznego, bowiem normy prawa międzynarodowego obowiązują na terytorium państwa wyłącznie za jego zgodą

3.      Prymatu prawa międzynarodowego – w razie konfliktu normy prawa wewnętrznego z normą prawa międzynarodowego ta ostatnia przeważa; normy prawa międzynarodowego wywierają bezpośredni skutek w stosunkach wewnętrznych; normy bezwzględnie obowiązujące Ius cogens obowiązuję bez względu na uznanie ich przez dane państwo

·         Prawo międzynarodowe publiczne ≠ prawo międzynarodowe prywatne

®    Prawo międzynarodowe prywatne – gałąź  prawa wewnętrznego, ma charakter kolizyjny, normuje stosunki prawne (głównie cywilno – prawne), w których występuje tzw. element obcy, zadaniem jest wskazanie systemu prawnego, który będzie właściwy dla wszelkich roszczeń wynikających ze stosunków tego typu.

...