Wykład 1 – Wprowadzenie do ekonomii

R. Milewski, „Podstawy ekonomii”, str. 17-42

·          definicja ekonomii – ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych, stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami (prawami ekonomicznymi)

·          ekonomia jako nauka społeczna – ekonomia pokazuje, w jaki sposób ludzie, działający w różnych warunkach społeczno-gospodarczych, korzystają z ograniczonych zasobów, jak ich używają do prowadzenia działalności gospodarczej, jak je rozdzielają między różne, konkurencyjne wobec siebie zastosowania, a także czym się kierują dokonując tego typu wyborów; pokazuje również czy wykorzystanie ograniczonych zasobów jest efektywne, czy nie i analizuje czynniki, od których to zależy, m.in. czynniki związane z ustrojem

·          homo economicus – homo sapiens, który stara się zgromadzić jak najwięcej dostępnych informacji, w celu racjonalnego ich użycia z zamysłem poprawy własnego losu, bytu; mający potrzeby i starający się je zrealizować w sposób ekonomiczny (praca, dochody, nabywanie dóbr, inwestowanie

·          ograniczoność zasobów i jej skutki dla człowieka

o         zasoby – środki takie jak budynki fabryczne, maszyny, urządzenia, narzędzia, surowce i minerały, siła robocza oraz ziemia z bogactwami naturalnymi, niezbędne do produkcji towarów i usług

§          ziemia – wszystkie zasoby naturalne mogące być użyte w procesie produkcji

§          kapitał – wszystkie dotychczas wytworzone środki produkcji, które używane są do produkowania dóbr i usług materialnych

§          praca – fizyczna i umysłowa zdolność ludzi wykorzystywana do wytworzenia dóbr materialnych

§          technologia – wiedza techniczna i organizacyjna potrzebna do prowadzenia działalności gospodarczej

o         ograniczoność i jej skutki

§          ponieważ ograniczone są zasoby, ograniczona jest również liczba dóbr i usług, jakie możemy z nich wyprodukować

§          społeczeństwo nie jest w stanie wyprodukować i skonsumować wszystkiego co by chciało – w ekonomii nazywa się to „rzadkością ekonomiczną”

§          ograniczoność zmusza nas do maksymalnie wydajnego użycia ograniczonych zasobów:

·          wszystkie dostępne w danym czasie zasoby ekonomiczne powinny zostać w pełni wykorzystane

·          zasoby ekonomiczne powinny być tak zaangażowane w proces produkcji, by wytwarzały największą ilość dóbr i usług

§          ponieważ gospodarka nie jest w stanie dostarczyć na rynek nieskończonej ilości towarów, przed producentem i konsumentem zawsze zajdzie konieczność wyboru

§          korzystanie w danym czasie z określonego towaru czy usługi kosztuje nas rezygnację lub poświęcenie innego pożądanego czy upragnionego przez nas produktu

·          podział ekonomii na mikro i makro

o         mikroekonomia – bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę, analizuje sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców; bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji oraz podaży poszczególnych produktów i usług, rozmiarów popytu na nie oraz wysokości ich cen

o         makroekonomia – zajmuje się analizą gospodarki jako całości, bada czynniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych jak globalna produkcja i konsumpcja w danej gospodarce, globalna podaż produktów i usług, globalny popyt na nie, ogólny poziom ich cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa itd. – ogólnie rzecz biorąc zajmuje się przede wszystkim badaniem wielkości agregatowych, czyli wielkości dotyczących całej gospodarki

·          podział ekonomii na pozytywną i normatywną

o         ekonomia pozytywna – odwołuje się do faktów, stara się w sposób maksymalnie bezstronny, przy użyciu naukowych metod, wyjaśnić prawidłowości dotyczące rzeczywistości społeczno-gospodarczej

o         ekonomia normatywna – wyraża przekonanie ekonoma i formułuje zalecenia oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk

·          systemy ekonomiczne (gospodarcze):

o         gospodarka towarowa lub towarowo-pieniężna – produkcja przeznaczona jest na sprzedaż, towary są zazwyczaj sprzedawane i kupowane za pieniądze, czyli za towary pełniące rolę powszechnego ekwiwalentu innych towarów

o         gospodarka naturalna – nastawiona na bezpośrednie zaspokajanie własnych potrzeb wytwórców

o         można wyodrębniać na podstawie kryteriów dzedzinowych, skali działalności, sfery gospodarowania

o         wątpliwy jest podział na gospodarkę kapitalistyczną i socjalistyczną (lub komunistyczną)

o         gospodarka rynkowa – zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy

o         gospodarka nakazowa – procesy gospodarcze regulowane są głównie regulowane za pomocą różnego typu nakazów, zakazów i dyrektyw wydawanych przez biurokrację państwową

o         gospodarka zdecentralizowana – uprawnienia do podejmowania decyzji gospodarczych należą wyłącznie do poszczególnych producentów i konsumentów

o         gospodarka scentralizowana – uprawnienia do podejmowania decyzji gospodarczych należą wyłącznie do centralnej biurokracji państwowej

·          krzywa możliwości produkcyjnych:

o         połączenie punktów maksymalnego wykorzystania dwóch konkurencyjnych wobec siebie dóbr w różnym stopniu ich wyprodukowania otrzymujemy krzywą możliwości produkcyjnych

o         wyznacza ilościowe możliwe do osiągnięcia stosunki produkcji konkurencyjnych wobec siebie dóbr

Wykład 2 i 3 – Popyt, podaż i rynek. Reakcje popytu na zmiany cen i dochodów

R. Milewski, „Podstawy ekonomii”, str. 97-124

·          co to jest rynek? – całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają

o         według kryterium podmiotu obrotu – produktów i usług

o         według kryterium zasięgu geograficznego – lokalny, światowy itd.

o         według kryterium zależności od sytuacji rynkowej – sprzedawcy i nabywcy

o         według kryterium jednorodności – jednorodny, heterogeniczny

o         w zależności od stopnia wyrównywania się cen

§          doskonały – rozproszenie po stronie popytu i podaży, brak barier wejścia na rynek, przejrzystość oraz jednorodność dóbr

§          monopolistyczny – w szczytowym przypadku jeden producent dyktujący ceny, mający wyłączność produkcji i zbytu jakiegoś towaru

·          popyt i podaż na rynku

o         popyt

§          efektywny - ilość danego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie

§          potencjalny – pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi

·          ze względu na motywację nabywców:

o         funkcjonalny – wynika z cech jakościowych danego dobra

o         niefunkcjonalny – użyteczność dobra może się zmieniać w zależności od zachowania innych konsumentów

o         spekulacyjny – oczekiwanie na zmianę cen w przyszłości

·          trzy rodzaje zachowań nabywców:

o         owczy pęd – popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni je kupują

o         snobizm – popyt maleje, gdy inni kupują to dobro

o         efekt veblenowski – popyt na dobra prestiżowe, wzrasta mimo wzrostu cen

§          popyt a cena – zależność ta jest zależnością odwrotną, wzrost ceny powoduje spadek popytu

·          efekt substytucyjny zmiany ceny – wzrost ceny danego dobra skłania nabywcę do rezygnacji z dobra relatywnie droższego i zastąpienia go innym dobrem, relatywnie tańszym

·          efekt dochodowy zmiany ceny – wzrost ceny danego dobra obniża siłę nabywczą konsumenta

§          popyt nietypowy

·          1. popyt doskonale nieelastyczny lub sztywny – dobra zaspokajające niezbędne potrzeby i nie mające substytutów

·          2. popyt doskonale elastyczny – teoretyczna sytuacja rynku doskonałego

·          3. popyt paradoksalny – nietypowe zachowanie się popytu:

o         paradoks Veblena – mimo wzrostu cen dóbr prestiżowych popyt na nie rośnie

o         paradoks Giffena – dobro podrzędne mimo zmiany ceny i obniżenia realnego dochodu nadal jest wybierane przez konsumenta, gdyż pozostaje wciąż relatywnie tańsze

o         paradoks spekulacyjny – jeśli panuje przekonanie, że cena w przyszłości nadal będzie rosła, o popyt rośnie mimo wzrostu ceny

§          pozacenowe determinanty popytu:

·          dochód – jego zmiana może zmienić popyt w sposób przewidywalny lub paradoksalny

·          dobra substytucyjne – wzrost ceny jednego dobra powoduje wzrost popytu na drugie

·          dobra komplementarne – dobra uzupełniające się, wzrost ceny jednego z nich spowoduje spadek popytu na oba

·          gusty i preferencje nabywców

·          liczba ludności i jej struktura według płci oraz wieku

o         podaż – ilość dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie

§          podaż a cena – zmieniają się jednakowo – wzrost ceny oznacza wzrost podaży, natomiast spadek ceny spadek podaży

§          pozacenowe determinanty podaży

·          koszty wytwarzania

·          rentowność produkcji dóbr substytucyjnych

·          czynniki naturalne (przy pewnych rodzajach produkcji)

·          inne czynniki o charakterze obiektywnym

§          podaż i cena a czynnik czasu – reakcja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu, występuje w trzech różnych sytuacjach

·          okres ultrakrótki – podaż jest stała, w tej sytuacji cena jest funkcją popytu

·          okres krótki – następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału wytwórczego przez lepsze jego wykorzystanie – podaż może wzrosnąć w ramach zakreślonych przez możliwości produkcyjne

·          okres długi – zdolności produkcyjne zwiększają się na skutek inwestycji, a co za tym idzie zwiększają się możliwości produkcyjne, które dają największe możliwości wzrostu podaży

·          ruch po krzywej popytu i podaży a przejście na inną krzywą

o         wzrost dochodów nabywców powoduje przesunięcie krzywej popytu do góry, spadek dochodów – w dół – w obu tych przypadkach musi dojść do ukształtowanie się nowej ceny równowagi, równoważącej popyt z podażą

o         wzrost kosztów wytwarzania produktów powoduje przesunięcie krzywej podaży do góry, a spadek kosztów – w dół – w obu tych przypadkach musi dojść do ukształtowania się nowej ceny równowagi, równoważącej popyt z podażą

·          cena równowagi rynkowej – gra popytu i podaży to istota mechanizmu rynkowego -  w jej trakcie ustala się cena równowagi rynkowej usuwająca z rynku nadmiar produktów lub likwidująca ich niedobór, czyszcząca rynek z niedopasowań popytu i podaży

·          stan nierównowagi rynkowej i mechanizm przywracania równowagi – stan nierównowagi rynkowej zachodzi wtedy, gdy pojawia się rażąca dysproporcja pomiędzy popytem a podażą – zwalczać go można albo poprzez oczekiwanie na autoregulację rynku, bądź tez poprzez interwencje producentów lub państwa

·          przypadki istnienie szczególnie trwałego stanu nierównowagi rynkowej – cena maksymalna i minimalna

o         cena maksymalna – w warunkach gospodarki rynkowej ustalona przez rząd pod naciskiem konsumentów cena, powyżej której nie wolno sprzedawać danego towaru – może to spowodować konieczność wprowadzenia subwencji dla producentów w celu przeciwdziałania zmniejszaniu produkcji i podaży; cena maksymalna stosowana jest często jako instrument polityki antymonopolowej

o         cena minimalna – w warunkach gospodarki rynkowej ustalana przez rząd na żądanie producentów cena, poniżej której nie wolno sprzedawać danego towaru – może to spowodować konieczność zapewniania rekompensat dla konsumentów, aby przeciwdziałać zmniejszeniu wielkości popytu i spożycia

·          skutki stosowania cen minimalnych na przykładzie cen produktów rolnych w krajach UE i Polsce – w wyniku stosowania cen minimalnych rząd często musi de facto dopłacać do produkcji rolnej, stosować interwencyjne skupy i ingerować w rynek – cena minimalna musi również zapewnić rolnikom opłacalność produkcji

·          elastyczność cenowa, dochodowa oraz mieszana popytu

o         cenowa elastyczność popytu – miara reakcji popytu na zmianę ceny

§          |Ecp| = 0 – popyt nieelastyczny, zmiany ceny nie powodują zmiany popytu

§          |Ecp| = 1 – elastyczność wzorcowa

§          |Ecp| > 1 – zmiana popytu jest większa od względnej zmiany popytu – popyt wysoce elastyczny

§          |Ecp| = ∞ - popyt doskonale elastyczny

o         mieszana cenowa elastyczność popytu – reakcja popytu na dobro X na zmianę ceny dobra substytucyjnego lub komplementarnego Y

§          Ecmp > 0 – dobra substytucyjne

§          Ecmp = 0 – dobra obojętne wobec siebie

§          Ecmp| < 0 – dobra komplementarne

o         dochodowa elastyczność podaży – reakcja popytu na zmianę dochodu

§          Edp < 0 – dobra podrzędne, na które popyt spada wraz ze wzrostem dochodów

§          Edp > 0 – dobra normalne, wzrost dochodów powoduje wzrost popytu

§          Edp < 1 – dobra wyższego rzędu, względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany dochodu

§          Edp > 1 – dobra podstawowe, względna zmiana popytu jest mniejsza od względnej zmiany dochodu

§          Edp = 0 – popyt sztywny

o         cenowa elastyczność podaży – reakcja podaży na zmianę ceny

§          Ecpd = 0 – podaż nie reaguje na zmianę ceny, jest nieelastyczna

§          Ecpd 0 > < 1 – mała elastyczność podaży

§          Ecpd > 1 – podaż wysoce elastyczna

§          Ecpd = ∞ - podaż może przybierać dowolną postać przy danej cenie

·          dobra normalne i niższego rzędu

o         dobra normalne – popyt na nie rośnie w miarę wzrostu dochodów nabywców

o         dobra niższego rzędu – popyt na nie spada w miarę wzrostu dochodów nabywców (np. używana odzież)

Wykład 4 i 5 – Organizacje gospodarcze. Formy rynku. Zasady działania rynku kapitałowego

R. Milewski, „Podstawy ekonomii”, str. 24-27, 163-171, 203-230, 483-487

·          od manufaktury do przedsiębiorstwa – etapy rozwoju firm

o         manufaktura

o         fabryka z zapleczem surowcowym

...